Η αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας σε «μία κυρία που φωνασκούσε» κι ο χαρακτηρισμός αυτής ως σεξιστικής, έχει δημιουργήσει μία περιρρέουσα ατμόσφαιρα κι έχει δώσει «πάτημα» σε όσους κατά καιρούς εκμεταλλεύονται παρόμοια περιστατικά για να κουνήσουν το δάχτυλο και να μας πουν ότι έχουμε γίνει υπερευαίσθητοι. Αυτό το επιχείρημα υποστηρίζεται, συνήθως, από επιφανειακές προσεγγίσεις που θεωρούν την πολιτική ορθότητα απότοκο της «νέας τάξης πραγμάτων» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό), καθώς κι από τσιτάτα τύπου «δεν μπορούμε να μιλήσουμε» και «ό,τι πούμε είναι λάθος».
Ας δούμε, όμως, τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση. Τα πιο πάνω δεν αποτελούν επιχειρήματα, αλλά γενικόλογες αναφορές ανθρώπων, οι οποίοι ανήκουν στην καθεστηκυία τάξη και βλέπουν το σύστημα αξιών κι αντιλήψεών τους να καταρρέει. Γιατί, ας είμαστε ειλικρινείς. Αναφορές όπως «μην κάνεις σαν γυναικούλα» ή «οι άντρες δεν κλαίνε», μέχρι πριν από μερικά χρόνια θεωρούνταν αποδεκτές. Αποτελούσαν κοινωνική νόρμα, η οποία όριζε πώς πρέπει να φέρονται και να εκφράζονται άντρες και γυναίκες.
Αναπόφευκτα, αυτό το σύστημα αντιλήψεων «πέρασε» και στη γλώσσα εν είδει εκφράσεων κι αστείων, αλλά και στη συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης. Μέσω της διαδικασίας της κοινωνικής μάθησης, τα στερεότυπα αυτά έφτασαν στο σημείο να περνάνε απαρατήρητα, κάτι που συνέβαλε στη διαιώνισή τους. Αντίστοιχα στερεότυπα μπορούμε να εντοπίσουμε στις αντιλήψεις περί αλλοδαπών, μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, υπέρβαρων, κοντών κ.λπ.
Αυτό που είναι δύσκολο να καταλάβουμε, είναι ότι το «ρίζωμα» αυτών των αντιλήψεων στο σύστημα αξιών μας, δεν τις καθιστά αυτομάτως σωστές. Η διαφορά με το παρελθόν είναι ότι σήμερα είμαστε σε θέση να εντοπίζουμε αυτές τις παθογένειες και να τις απορρίπτουμε. Όχι όλοι, αυτοί που έχουν τη διάθεση να «ξεβολευτούν» και να δουν πέρα από αυτό που έχουν μάθει. Σημαντική, φυσικά, είναι κι η ενσυναίσθηση. Την επικαλούμαστε συχνά, λίγοι, όμως, κατανοούν τη σημασία της. Ακόμη λιγότεροι τη διαθέτουν. Πώς, άλλωστε, να αναπτύξει κανείς ενσυναίσθηση, όταν στα 12 χρόνια σχολείου, τη βλέπουμε μόνο γραμμένη στο χαρτί;
Όπως και να ‘χει, ως κοινωνία έχουμε αρχίσει να αντιλαμβανόμαστε ότι χαρακτηρισμοί, συμπεριφορές κι αντιλήψεις που κάνουν τους ανθρώπους να νιώθουν άβολα, ανεξαρτήτως αν απευθύνονται απευθείας σε αυτούς ή αν τους αφορούν άμεσα, δεν έχουν θέση ούτε στη δημόσια, ούτε στην ιδιωτική σφαίρα. Δεν είναι δύσκολο να το επιτύχουμε. Αυτό που χρειάζεται είναι να είμαστε λίγο πιο προσεκτικοί όταν εκφράζουμε την άποψή μας. Να σκεφτόμαστε δεύτερη φορά πριν μιλήσουμε. Είτε στο οικογενειακό, είτε στο εργασιακό περιβάλλον. Είτε είμαστε στο σουπερμάρκετ, είτε ανάμεσα σε φίλους. Γιατί; Διότι ποτέ δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ποιο τρόπο θα επηρεαστεί ένας άνθρωπος από κάτι που θα πούμε.
Ενδεχομένως να μη δώσει σημασία. Πιθανώς, όμως, να επηρεαστεί, προσβληθεί, στενοχωρηθεί. Γι’ αυτό είναι καλή η πολιτική ορθότητα. Έστω κι αν κάποιοι τη χαρακτηρίζουν ως ακραία. Βοηθάει στο «ξερίζωμα» στρεβλών αντιλήψεων και μας καθιστά πιο προσεκτικούς όταν εκφραζόμαστε. Ενδεχομένως να είναι το ένα άκρο που θα οδηγήσει στην ισορροπία. Το άλλο άκρο, το αφήνουμε σιγά-σιγά πίσω μας. Ποιο είναι αυτό; Κάθε άνθρωπος που έζησε καταπιεσμένος επειδή έτυχε να γεννηθεί γυναίκα, gay, μαύρος. Κάθε άνθρωπος που δεν εκφράστηκε ποτέ όπως θα ήθελε, προκειμένου να χωρέσει στα κουτάκια που όριζαν οι κοινωνικές νόρμες.
Ε, λοιπόν, σήμερα αντιδράμε στην υποτίμηση των γυναικών. Δεν επιτρέπουμε το χλευασμό της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Λέμε όχι στα αστειάκια που έχουν να κάνουν με την εξωτερική εμφάνιση. Απορρίπτουμε ρατσιστικά σχόλια. Προφανώς, δεν είναι εύκολο να ξεριζώσεις ή, καλύτερα, να ανοικοδομήσεις το σύστημα αξιών ενός λαού. Οι αξίες έχουν γίνει βίωμα, τρόπος ζωής, ένα με το είναι μας. Όμως, η διαιώνιση στερεοτύπων επειδή «έτσι μάθαμε», δεν νομιμοποιείται στη σημερινή κοινωνία κι έχει πάψει να αποτελεί επιχείρημα.
