Σεξουαλική κακοποίηση ή αλλιώς βιασμός. Ένας φάκελος ο οποίος έχει ανοίξει μετά από τις αποκαλύψεις της Ελληλίδας χρυσής Ολυμπιονίκη Σοφίας Μπεκατώρου και που παραμένει ανοιχτός φέρνοντας "ντόμινο" καταγγελιών σε Ελλάδα και Κύπρο από γυναίκες στο χώρο του αθλητισμού, του θεάματος αλλά και εκτός από αυτούς. Γυναίκες "σπάνε" τη σιωπή τους η μια μετά την άλλη και απευθύνονται στις Αρχές επιδιώκοντας κάθαρση και καταδίκη του θύτη, του βιαστή.
Εδώ όμως είναι που προκύπτει το νομικό θέμα. Μετά από μια καταγγελία, ακολουθεί διερεύνηση της υπόθεσης και καταλήγει στο δικαστήριο για εκδίκαση. Εκεί, πέρα από το γεγονός ότι το θύμα πρέπει να "αναβιώσει" το βιασμό ή την παρενόχληση, και να αποδείξει τη διάπραξη του αδικήματος, έρχεται η νομοθεσία και...τα παράθυρά της.
Μπορεί η νομοθεσία στην Κύπρο να έχει τροποποιηθεί και να έχουν θεσπιστεί αυστηρές ποινές, ωστόσο κάποιες λεπτομέρειες αποδεικνύονται τροχοπέδη στην απονομή της δικαιοσύνης, με τον θύτη να γλιτώνει αφού μπορεί να απαλλαχθεί λόγω...των βιολογικών του χαρακτηριστικών. Πιο απλά, αν είσαι γυναίκα, αν έχεις κάνει αλλαγή φύλου ή αν χρησιμοποιήσεις κάποιο αντικείμενο αντί του πέους, τότε δεν μπορείς -βάσει της κυπριακής νομοθεσίας- να θεωρείσαι βιαστής.
Πριν από το 2020 μάλιστα, ένας άντρας δεν μπορούσε να θεωρείται θύμα βιασμού. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και τώρα, αν ένας άντρας καταγγείλει βιασμό του που διαπράχθηκε πριν τεθεί σε ισχύ η τροποποίηση...δεν μπορεί να έχει υπόθεση.
Όλα αυτά τα "παραθυράκια" και τα κενά της νομοθεσίας αναλύει στο AlphaNewsLive η νομικός Κατερίνα Σοφοκλέους.
Παραγράφονται αδικήματα στην Κύπρο;
Γενικά στην Κύπρο, κατά κανόνα δεν υπάρχει παραγραφή των ποινικών αδικημάτων, σε αντίθεση με την Ελλάδα. Εξαίρεση αποτελούν τα αδικήματα που η ποινή φυλάκισης που δύναται να επιβάλει το Δικαστήριο δεν υπερβαίνει τους τρεις (3) μήνες ή χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τα οκτακόσια πενήντα τέσσερα ευρώ (€854) ή/και οι δύο αυτές ποινές για τα οποία δεν επιτρέπεται η δίωξη προσώπου μετά την πάροδο έξι (6) μηνών από την ημέρα της διάπραξης του ποινικού αδικήματος,
Δεύτερη εξαίρεση αποτελούν τα αδικήματα των οποίων η ποινή φυλάκισης που δύναται να επιβάλει το Δικαστήριο δεν υπερβαίνει τους δώδεκα (12) μήνες ή χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τα χίλια επτακόσια οκτώ ευρώ (€1.708) ή/και οι δύο αυτές ποινές για τα οποία δεν επιτρέπεται η δίωξη προσώπου μετά την πάροδο δώδεκα (12) μηνών από την ημέρα της διάπραξης του ποινικού αδικήματος.
Τι ισχύει για τα αδικήματα βιασμού και σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης;
Θα πρέπει εξ αρχής να τονίσουμε ότι υπάρχουν διάφορα αδικήματα σεξουαλικής φύσεως. Δύο βασικά αδικήματα είναι ο βιασμός και η άσεμνη επίθεση, τα οποία τιμωρούνται με δια βίου φυλάκιση και 5 χρόνια φυλάκισης, αντιστοίχως. Συνεπώς, δεν υπάρχει παραγραφή για τα συγκεκριμένα αδικήματα.
Υπάρχει ξεχωριστό αδίκημα για σεξουαλική παρενόχληση, το οποίο ποινικοποιείται στον περί ίσης μεταχείρισης αντρών και γυναικών στην απασχόληση και επαγγελματική εκπαίδευση νόμο του 2002. Στον εν λόγω νόμο, το αδίκημα της σεξουαλικής παρενόχλησης τιμωρείται με πρόστιμο μέχρι τέσσερις χιλιάδες λίρες ή με φυλάκιση μέχρι έξι μήνες ή και με τις δύο ποινές, εφόσον η πράξη δεν τιμωρείται αυστηρότερα από άλλες διατάξεις. Το συγκεκριμένο αδίκημα φαίνεται να παραγράφεται. Να σημειωθεί ότι ο νόμος για την παραγραφή τέθηκε σε εφαρμογή το 2018 και ως εκ τούτου θα πρέπει, στην περίπτωση που επιθυμεί το κράτος να διατηρήσει αδικήματα χωρίς να παραγράφονται, να τροποποιήσει πιο παλιές νομοθετικές πρόνοιες ώστε να μην διαφεύγουν της ποινικής ευθύνης τους πρόσωπα που διέπραξαν αδικήματα. Είναι φανερό ότι ο νόμος για την σεξουαλική παρενόχληση είναι παλαιότερος, λαμβάνοντας υπόψη ότι ακόμα υπάρχει η λίρα στο ίδιο το νομοθέτημα.
Υπάρχει διαφοροποίηση αν το θύμα είναι άντρας; Που εντοπίζεται η διαφορά; Στο φύλο του θύτη ή του θύματος;
Υπάρχει διαφορά αν το θύμα ή ο θύτης είναι άντρας ή γυναίκα. Το σοβαρότερο ζήτημα εντοπίζεται στον βιασμό. Ορόσημο αποτέλεσε η απόφαση για την τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα, ημερομηνίας 13/11/20. Μέχρι το 2020, θύτης βιασμού θα μπορούσε να είναι μόνο άντρας ενώ θύμα θα μπορούσε να είναι μόνο γυναίκα γιατί στην βάση του τότε ποινικού κώδικα βιασμός μπορούσε να διαπραχθεί μόνο όταν ο άντρας προέβαινε σε κολπική διείσδυση δια του πέους του, χωρίς την συναίνεση του θύματος. Άρα γυναίκα δεν μπορούσε να κατηγορηθεί για βιασμό αλλά μόνο για συνέργεια στον βιασμό από άλλο άντρα. Επίσης, η ποινή ήταν μέχρι 14 χρόνια φυλάκισης.
Αυτό διαφοροποιείται σημαντικά με την πιο πάνω απόφαση, καθώς από τις 13/11/2020 που τίθεται σε εφαρμογή ο τροποποιητικός νόμος, μπορεί να κατηγορηθεί οποιοδήποτε πρόσωπο. Ο βιασμός στην βάση του τροποποιητικού νόμου μπορεί να συντελεστεί από οποιοδήποτε πρόσωπο με διείσδυση του πέους στο σώμα άλλου προσώπου (σε οποιοδήποτε μέρος). Αυτό που αλλάζει (πέρα από την ποινή που έγινε δια βίου φυλάκιση) είναι το πρόσωπο, ο τρόπος διείσδυσης και το γεγονός ότι θύμα μπορεί να είναι τόσο άντρας όσο και γυναίκα. Ωστόσο, φαίνεται ότι προϋπόθεση σε κάθε περίπτωση είναι, ο θύτης να έχει αντρικό μόριο (πέος), πράγμα που θεωρώ ότι θα έπρεπε επίσης να τροποποιηθεί.
Επίσης, προβλήματα υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη για την ποινικοποίηση προσώπων που κατηγοριοποιούνται ως ΛΟΑΤ με αποτέλεσμα να μην είναι ακόμα ξεκάθαρο αν το πρόσωπο που προέβη σε χειρουργική επέμβαση αλλαγής φύλου από άντρα σε γυναίκα μπορεί να εμπίπτει στο εν λόγω άρθρο ή η νομοθεσία της Κύπρου έγινε λανθασμένα. Αυτό θα πρέπει να απασχολήσει τον νομικό κόσμο και την νομοθετική εξουσία, η οποία θα πρέπει να μελετήσει το ζήτημα της απαλοιφής της χρήσης του αντρικού μορίου από την έννοια του βιασμού. Είναι δεδομένο τόσο η χρήση αντικειμένων όσο και η χρήση άλλων μερών του σώματος, μπορεί να γίνει χωρίς την συγκατάθεση του άλλου προσώπου και οι συνέπειες τέτοιων πράξεων να ισοδυναμούν με βιασμό.
Τι σημαίνει στην πράξη η αναδρομικότητα; Πως επηρεάζεται μια υπόθεση;
Αναδρομικότητα υπάρχει όταν ο νόμος θεσπίζει, καταργεί ή μεταβάλλει τις νομικές συνέπειες γεγονότων που ανάγονται στο, πριν από την θέσπιση του, χρόνο. Κατά κανόνα οι νόμοι έχουν ισχύ από την ημέρα που τίθεται σε ισχύ και μεταγενέστερα. Η αναδρομικότητα γίνεται κατ’ εξαίρεση. Με απλά λόγια ο νόμος έχει αναδρομική ισχύ όταν ο ίδιος, ενώ θεσπίζεται σήμερα, αναφέρει ότι η ισχύς του (δηλαδή η μεταβολή των νόμιμων δικαιωμάτων/υποχρεώσεων) ξεκινά από μια χρονική περίοδο πριν (πχ. 2018).
Στην προκείμενη περίπτωση αυτό που μας απασχολεί στο ποινικό κομμάτι είναι ότι ένας ποινικός νόμος ποινικοποιεί μία συμπεριφορά σήμερα και εντεύθεν. Κατά κανόνα ο ποινικός νόμος δεν έχει αναδρομική ισχύ. Το άρθρο 12 του Συντάγματος καθορίζει το θεμελιώδες δικαίωμα προσώπου να μην μπορεί να κηρυχθεί ένοχος, οποιοδήποτε πρόσωπο για πράξη ή παράλειψη που δεν συνιστούσε αδίκημα κατά τον χρόνο διάπραξης του αδικήματος (nullum crimen nulla poena sine lege). Το άρθρο αυτό καθιστά ανεπίτρεπτο αλλά και αντισυνταγματικό, ποινικός νόμος να έχει αναδρομική ισχύ, δηλαδή να δημιουργεί αδίκημα σήμερα και η ισχύς του να ξεκινά από χρόνο προγενέστερο από το χρόνο που τέθηκε σε ισχύ. Το γεγονός ότι ο ποινικός νόμος δεν έχει αναδρομική ισχύ, συνεπάγεται ότι πρόσωπο δεν μπορεί να διωχθεί για πράξη/παράλειψη που διαπράχθηκε σε χρόνο πριν να τεθεί σε ισχύ ο εν λόγω νόμος. Αυτή η αρχή είναι θεμελιώδης και συνταγματική καθώς επιβάλλεται από την αρχή της ασφάλειας δικαίου. Το κάθε πρόσωπο θα πρέπει να γνωρίζει εκ των προτέρων τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους και δεν δύναται πρόσωπο εκ των υστέρων να κατηγορείται για πράξη που ήταν νόμιμη κατά τον χρόνο της διάπραξης της.
Μπορούμε να πούμε ένα παράδειγμα για να δούμε την εφαρμογή του νόμου ανάλογα με τη χρονική στιγμή που διαπράχθηκε και τη ισχύουσα νομοθεσία την εκάστοτε περίοδο;
Παραδείγματα στην πράξη.
- Το 2018 άντρας προέβηκε σε πρωκτική διείσδυση με πέος σε άντρα χωρίς την συναίνεση του. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί βιασμός σήμερα. Αλλά ο νόμος λόγω του ότι τέθηκε σε ισχύ το 2020, το πρόσωπο δεν μπορεί να κατηγορηθεί για βιασμό αλλά για το αδίκημα της άσεμνης επίθεσης εναντίον άντρα.
- Το 2018 άντρας προέβη σε στοματική ή πρωκτική διείσδυση σε γυναίκα χωρίς της συναίνεση της. το πρόσωπο αυτό μπορεί να κατηγορηθεί για βιασμό; Αν η πράξη γινόταν μετά την ισχύ του νόμου για βιασμό τότε θα μπορούσε, αλλά λόγω του ότι η διάπραξη έγινε το 2018, το πρόσωπο αυτό μπορεί να κατηγορηθεί για άσεμνη επίθεση εναντίον γυναίκας και όχι για βιασμό.
- Αν ο θύτης είναι γυναίκα ή αν υπάρχει η χρήση αντικειμένου ή άλλου μέρους σώματος (όχι πέους) τότε το πρόσωπο δεν μπορεί να κατηγορηθεί για βιασμό σε κάθε περίπτωση.
Το συμπέρασμα είναι ότι η καθυστέρηση υποβολής καταγγελίας επηρεάζει ουσιαστικά την δίωξη ενός ατόμου. Συγκεκριμένα, παρόλο που σήμερα πολλά πρόσωπα μπορεί να προέβησαν σε καταγγελίες, η ισχύουσα νομοθεσία για την δίωξη τους θα είναι το ποινικό αδίκημα που ίσχυε κατά τον χρόνο διάπραξης του και όχι αυτό που είναι σήμερα. Συνεπώς, η μη αναδρομικότητα των ποινικών νόμων επιβάλλει όπως η πολιτεία θα πρέπει να δρα άμεσα για την τροποποίηση των νόμων όταν οι νόμοι φαίνονται έκδηλα ανεπαρκείς.
