Τα κενά του πεπαλαιωμένου νομοθετικού πλαισίου για την νεανική εγκληματικότητα ανέδειξε η πρωτοφανής υπόθεση αδελφοκτονίας που συγκλόνισε την κοινή γνώμη στις 6 Νοεμβρίου στη Λάρνακα.
Μια συγκλονιστική υπόθεση που καταγράφεται για πρώτη φορά στα χρονικά της Κύπρου και που φέρνει στο φως την κρατική ανεπάρκεια.
Ερωτήματα που εγείρονται όσον αφορά στην υφιστάμενη νομοθεσία, απαντά στο alphanews.live, ο καταξιωμένος νομικός Ηλίας Στεφάνου. Εξηγεί μεταξύ άλλων τι περιλαμβάνει το ποινικό δίκαιο ανηλίκων, ποιες οι συνθήκες κράτησης ενός ανηλίκου αλλά και τις πρόνοιες του νομοσχεδίου που βρίσκεται στη Νομική Υπηρεσία για έλεγχο και αφορά στη διαχείριση ανήλικων παραβατών και τη δημιουργία δικαστηρίου ανηλίκων. Ένα νομοσχέδιο, που παρέμεινε για τέσσερα χρόνια στα συρτάρια.
H ευαισθητοποίηση που άργησε ... δεκαετίες
Το τραγικό περιστατικό που εκτυλίχθηκε στη Λάρνακα, όπως αναφέρει επανέφερε στην επιφάνεια το ευρύτερο ζήτημα για την κοινωνία.
«Αναδύεται, ξανά, η σημαντικότητα της αντιμετώπισης της νεανικής εγκληματικότητας ή παραβατικότητας, όπως τα τελευταία χρόνια ή την αντιμετώπιση των παιδιών που βρίσκονται σε σύγκρουση με το νόμο ( όπως ορθά είναι η σύγχρονη ορολογία, η οποία ακολουθείται και από το πρόσφατο νομοσχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή των Αντιπροσώπων) έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί την πρώτη ουσιαστική ασπίδα της κοινωνίας στην εγκληματικότητα.
Σημειώνει επίσης ότι οι πλείστοι σημερινοί τρόφιμοι των Κεντρικών Φυλακών παρουσίασαν από τα παιδικά και νεανικά τους χρόνια παραβατική συμπεριφορά.
" Η κοινωνία και η συντεταγμένη Πολιτεία κοιμούνταν κατ’ ελάχιστο τον «ύπνο του δικαίου» και/ή μάλλον οδηγούσαν και ακόμα οδηγούν με την αποστασιοποίησή τους από τέτοιες συμπεριφορές (και αναφέρομαι στην περιθωριοποίηση των ανηλίκων που είχαν αποκλείνουσα συμπεριφορά), αυτά τα νεαρά πρόσωπα στο βάθρο της εγκληματικότητας".
Η ανάγκη συνολικής ποινικής πολιτικής
Ο Ηλίας Στεφάνου τονίζει πως οποιαδήποτε αντεγκληματική και συνακόλουθα ποινική πολιτική μιας χώρας οφείλει να είναι σφαιρική.
"Να ξεκινά από τις πρώτες αντικοινωνικές συμπεριφορές, με σεβασμό πάντοτε στην ατομικότητα και διαφορετικότητα κάθε ανηλίκου, μέχρι και την πλήρη στήριξη του επανενταγμένου στην κοινωνία φυλακισμένου, ώστε να αποτραπεί η επανάληψη τέλεσης ποινικών αδικημάτων. Θα πρέπει λοιπόν να υπάρχει μια συνολική ποινική πολιτική, οι κρίκοι της οποίας να είναι όχι μόνο άρρηκτα συνδεδεμένοι με ένα κοινό σκοπό, αλλά να υποβοηθούν ο ένας τον άλλο. Έτσι οι δάσκαλοι και καθηγητές, οι Κοινωνικοί Λειτουργοί, που αντιμετωπίζουν τα πρώτα οικογενειακά προβλήματα με αποκλείνουσα ανήλικη συμπεριφορά, οι αστυνομικοί που έχουν να αντιμετωπίσουν τους ανήλικους και νεαρούς υπόπτους, οι εισαγγελείς και δικαστές που θα έρθουν σε (άμεση ή έμμεση) επαφή με τους νεαρούς παραβάτες, οι δεσμοφύλακες και τέλος οι κοινωνικοί λειτουργοί που θα έρθουν σε επαφή με τους επανενταγμένους φυλακισθέντες, οφείλουν να έχουν κοινό όραμα και κοινό προσανατολισμό. Και ένας τέτοιος προσανατολισμός δεν μπορεί παρά να προκύψει από την συντεταγμένη πολιτεία, κυβέρνηση και Βουλή, η οποία, μέσω της νομοθεσίας θα θέσει όχι μόνο τις κατευθυντήριες γραμμές και σκοπούς αλλά και τον τρόπο υλοποίησης του κάθε στοχευμένου μέτρου".
Το ποινικό δίκαιο ανηλίκων...
Ο νομικός Ηλίας Στεφάνου εξηγεί πως το δίκαιο ανηλίκων περιλαμβάνει ένα σύνολο κανόνων, οι οποίοι τονίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ανηλίκων, της οικογένειας και τους κράτους, την υποχρέωση κοινωνικής στήριξης και προστασίας, ως επίσης και το δικαίωμα επιβολής αναμορφωτικών μέτρων.
Αναφέρει επίσης πως το ποινικό δίκαιο ανηλίκων περιλαμβάνει κανόνες που αφορούν το ανήλικο άτομο, τόσο ως θύμα και το προστατεύουν προληπτικά:
α) είτε θεσπίζοντας ειδικά εγκλήματα με βάση το προσβαλλόμένο αγαθό της ανηλικότητας, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στο ειδικό μέρος του Ποινικού Κώδικα,
β) είτε απειλώντας με ποινή κατά της μητέρας που στη διάρκεια του τοκετού ή μετά από αυτόν σκότωσε το παιδί της, είτε ως δράστη, καθορίζοντας διαφορετική δικονομική, ποινική και ποινολογική μεταχείριση.
"Σταθερή παράμετρος όλων των πρόσφατων νομοθεσιών που αντιμετωπίζουν τα ανήλικα θύματα (όπως σεξουαλικής εκμετάλλευσης κλπ) είναι πως η ηλικία του θύματος παρουσιάζεται ως ένα πολύτιμο αγαθό, μιας η αδυναμία του θύματος να προστατεύσει τον εαυτό του μετουσιώνεται στην ανάγκη από το κοινωνικό σύνολο να προστατέψει τα νεαρά αυτά θύματα από επίδοξους παραβάτες. Όμοια αδυναμία και ευαισθησία οφείλει η Πολιτεία να επιδείξει και στα νεαρά της βλαστάρια που λόγω οικογενειακών και κοινωνικών αδυναμιών παρουσιάζουν αποκλίνουσα ή εγκληματική συμπεριφορά" προσθέτει ο νομικός.
"Δεν μπορεί το κράτος να είναι απών"
Από το 2006, στην Κύπρο, όπως αναφέρει ο Ηλίας Στεφάνου, έχει οριστεί ως όριο ποινικής ευθύνης, η ηλικία των 14 χρόνων.
Σύμφωνα με το άρθρο 14 του Ποινικού Κώδικα, «Όποιος έχει ηλικία κάτω των δεκατεσσάρων χρόνων δεν είναι ποινικά υπεύθυνος για οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη».
"Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει διαπραχθεί ποινικό αδίκημα αλλά πως ο ανήλικος δράστης του δεν μπορεί να διωχθεί, μιας και ενώ υπάρχει άδικη πράξη δεν μπορεί να του καταλογιστεί λόγω πνευματικής ανωριμότητας. Ούτε σημαίνει πως ο ενήλικος που ωθεί ανήλικο κάτω των 14 χρόνων να διαπράξει ποινικό αδίκημα παραμένει ατιμώρητος. Ένας τέτοιος ενήλικας διώκεται αφού χρησιμοποιεί ως μέσο για την τέλεση του αδικήματος, που αυτός θέλει να διαπράξει, ένα ανήλικα. Η τάση που παρατηρείται σήμερα σε κάποιες χώρες για μείωση του ορίου ηλικίας, λόγω της έξαρσης της νεανικής παραβατικότητας ένεκα και της οικονομικής κρίσης, δεν με βρίσκει σύμφωνο. Παρόλα ταύτα, δεν μπορεί το Κράτος να είναι απών μέχρι την ηλικία των 14 ετών και ακολούθως η επόμενη παρέμβαση να είναι η ποινικοποίηση της νεανικής παραβατικότητας.
Σημειώνει πως αρκετές διατάξεις που περιέχονται στον αποικιακό νόμο για τους ανήλικους παραβάτες, "το Κεφάλαιο 157", αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των ανήλικων παραβατών με τρόπο που να λαμβάνει υπόψη την ηλικία τους και είναι σύμφωνες με την προώθηση των βέλτιστων συμφερόντων τους.
Πίσω από τις κλειστές πόρτες της δικαστικής αίθουσας
Υποθέσεις ανήλικων παραβατών εκδικάζονται από δικαστήριο ανηλίκων, τα οποία σύμφωνα με το νόμο θα έπρεπε να συνεδριάζουν σε διαφορετικό κτήριο ή αίθουσα από εκείνη στην οποία διεξάγονται οι συνήθεις συνεδριάσεις του Επαρχιακού Δικαστηρίου, ή σε διαφορετικές ημέρες ή ώρες από αυτές τις συνεδριάσεις. Στην πράξη όμως αυτό που παρατηρείται είναι η κοινή πρακτική να συνεδριάζει το Δικαστήριο κεκλεισμένων των θυρών. Είναι καθήκον του Δικαστηρίου να εξηγήσει σε απλή γλώσσα στο παιδί ή το νεαρό άτομο που οδηγήθηκε ενώπιον του την ουσία της κατηγορίας που προσάπτεται. Η προστασία προσωπικών δεδομένων τηρείται πλήρως σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.
"Σε Δικαστήριο ανηλίκων κανένα πρόσωπο δεν επιτρέπεται να παραστεί, εκτός από τα μέλη και τους υπαλλήλους του Δικαστηρίου και τα μέρη που εμπλέκονται στην υπόθεση, τους δικηγόρους και άλλα πρόσωπα στα οποία αφορά άμεσα η υπόθεση. Στην πράξη βεβαίως όλες αυτές οι διατάξεις της αποικιοκρατικής νομοθεσίας του 1955, δεν τυγχάνουν εφαρμογής αφού, ο ορισμός του νεαρού προσώπου είναι το πρόσωπο από την ηλικία των 14 μέχρι και 16, κατά τον χρόνο που εκδικάζεται η υπόθεση στο Δικαστήριο. Με δεδομένο πως κανένας δεν διώκεται πλέον για πράξη που τέλεσε σε ηλικία κάτω των 14 ετών και στη βάση της βραδυκίνητης υφιστάμενης διαδικασίας δίωξης ανηλίκων, είναι ελάχιστες αν υπάρχουν τέτοιες, υποθέσεις που ο ανήλικος να έχει ηλικία κάτω των 16 ετών".
Φυλάκιση ανηλίκων..
Ο Ηλίας Στεφάνου κάνει ένα βήμα παραπέρα, αναλύοντας και το τι ισχύει για τη φυλάκιση ανηλίκων. Εξηγεί πως από τα διεθνή πρότυπα απορρέει ότι τα παιδιά που έρχονται αντιμέτωπα με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης θα πρέπει να τυγχάνουν εναλλακτικών προς τη φυλάκιση μέτρων και μέτρων εκπαίδευσης και θα πρέπει να στερούνται της ελευθερίας τους μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις.
"Τα παιδιά βρίσκονται σε ιδιαίτερα ευάλωτη θέση όταν στερούνται της ελευθερίας τους λόγω των εγγενών κινδύνων για τη σωματική, την ψυχική και την κοινωνική τους ανάπτυξη".
Τι ισχύει για τις συνθήκες κράτησης;
Την ίδια ώρα, ο νομικός Ηλίας Στεφάνου φέρνει στο φως της δημοσιότητας ένα πρόσφατο παράδειγμα που αφορά σε 17χρονο χρήστη ναρκωτικών ουσιών που μεταφέρθηκε στις Κεντρικές Φυλακές.
"Την πύλη των φυλακών πέρασε 17χρονος, ως υπόδικος για διαρρήξεις και κλοπές που διέπραξε για να ικανοποιήσει την εξάρτησή από τα ναρκωτικά. Ήταν χρήστης από τα 12. Μέχρι να δικαστεί, ήτοι, για χρονικό διάστημα περί τους 4 μήνες, βρισκόταν στην πτέρυγα 10, για τους ψυχικά ασθενείς, του Τμήματος των Κεντρικών Φυλακών. Και αυτό μιας και στην Κύπρο δεν υπάρχει η ευχέρεια κράτησης εξαρτημένων προσώπων (ενηλίκων ή ανηλίκων), σε οποιοδήποτε άλλο χώρο, κατά τη διάρκεια, που εξετάζεται η υπόθεση τους, είτε στο ανακριτικό στάδιο, είτε ενώπιον του Δικαστηρίου. Ακόμα όμως και να υπήρχε, ελλείπουν οι δομές φιλοξενίας ανηλίκων εξαρτημένων. Επί του προκειμένου, δεν χρειάζεται να λεχθεί κάτι άλλο.
Στα συρτάρια το δικαστήριο ανηλίκων..
Αξίζει να σημειωθεί πως εδώ και τέσσερα ολόκληρα χρόνια, οι αρμόδιοι εξετάζουν νομοσχέδιο, για διαχείριση ανήλικων παραβατών. Το νομοσχέδιο, προβλέπει και την δημιουργία δικαστηρίου ανηλίκων, και σε αυτή την φάση βρίσκεται στην Νομική Υπηρεσία για έλεγχο.
Τον σκοπό και τις πρόνοιες του εν λόγω νομοσχεδίου, η συνομολόγηση του οποίου αποφασίστηκε σε συνεργασία του Υπουργού Δικαιοσύνης Ιωνά Νικολάου με την Επίτροπο Προστασίας Δικαιωμάτων του Παιδιού Λήδα Κουρσουμπά το 2014, αναλύει ο νομικός Ηλίας Στεφάνου.
"Σκοπός του νομοσχεδίου, το οποίο προωθεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, είναι η εξωδικαστική μεταχείριση των παιδιών ως και η δημιουργία μιας παιδοκεντρικής δομής και προσέγγισης στην προσπάθεια για επαναφορά του παιδιού στη νομιμότητα".
Βασικές πρόνοιες
(α) την υιοθέτηση νέας ορολογίας. Αντί των νεαρών εγκληματιών ή ανήλικων παραβατών υιοθετείται η διεθνώς υποστηριζόμενη ορολογία του «παιδιού που βρίσκεται σε σύγκρουση με το νόμο».
(β) εγκαθιδρύονται νέοι θεσμοί και διαδικασίες, όπως το Οικογενειακό Συμβούλιο Ευημερίας Παιδιού, ο Επιμελητής, ο Κηδεμονικός Λειτουργός, το Συμβούλιο Παιδιού και η Επιτροπή Παρακολούθησης της Αποτελεσματικότητας του Προγράμματος Αποδικαστικοποίησης.
(γ) Πιο συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα Αποδικαστικοποίησης, στόχο έχει είναι να βοηθήσει το παιδί σε σύγκρουση με το νόμο να αποδεχθεί την ευθύνη του ως προς το αδίκημα που διέπραξε και να αντιληφθεί τις συνέπειες του αδικήματος, με απώτερο στόχο να μην διαπράξει στο μέλλον οποιοδήποτε άλλο ποινικό αδίκημα και να αποφευχθεί η προσαγωγή του ενώπιον Δικαστηρίου. Η προσαγωγή παιδιού ενώπιον Δικαστηρίου αποτελεί το έσχατο μέτρο, το οποίο λαμβάνεται αφού η υπαγωγή του σε Πρόγραμμα Αποδικαστικοποίησης έχει δοκιμαστεί και έχει αποτύχει.
(δ) Ως προς το Δικαστήριο Ανηλίκων. Αρμόδιο πλέον δεν θα είναι το ποινικό Δικαστήριο, ως ισχύει σήμερα. Αρμόδιο Δικαστήριο Ανηλίκων θα είναι το Οικογενειακό Δικαστήριο, το οποίο συγκροτείται από ένα ή περισσότερους Δικαστές Οικογενειακού Δικαστηρίου κατά την κρίση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Οι Δικαστές του Οικογενειακού Δικαστηρίου θα έχουν εξειδίκευση σε σχέση με τη μεταχείριση παιδιών στο σύστημα δικαιοσύνης.
Οι ποινές για τους ανήλικους παραβάτες
Ως προς τις ποινές που δύνανται να επιβάλλονται. Από τη μια, υπάρχει η επιλογή της επίπληξης και απαλλαγής από οποιοδήποτε άλλο μέτρο ή ποινή και από την άλλη, η δυνατότητα προώθησης της υπόθεσης ενώπιον Δικαστηρίου το οποίο μπορεί να επιβάλει μια εκ των πιο κάτω ποινών:
(α) απαλλαγή ή απαλλαγή υπό όρους,
(β) επιβολή προστίμου ή/και καταβολή αποζημίωσης στο θύμα
(γ) διάταγμα με το οποίο να υποχρεώνει τον γονέα ή κηδεμόνα να καταβάλει αποζημίωση,
(δ) διάταγμα γονικής επιτήρησης
(ε) διάταγμα επιβολής κοινοτικής επιτήρησης
(στ) διάταγμα κράτησης σε χώρο κράτησης παιδιών, αν έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος και αυτή αποτελεί την έσχατη ποινή.
"Είναι σημαντικό να τονιστεί πως με το νέο νομοσχέδιο γίνεται εισήγηση όπως η φυλάκιση και η προφυλάκιση παιδιού να απαγορεύεται".
Αργήσαμε πολύ...
"Το μέγα κοινωνικό ζήτημα της ανήλικής παραβατικότητας θα έπρεπε να είχε αντιμετωπιστεί εδώ και δεκαετίες", αναφέρει ο Ηλίας Στεφάνου και υπογραμμίζει την αναγκαιότητα για άμεση συζήτηση στη Βουλή του Νομοσχεδίου που εκκρεμεί από το καλοκαίρι του 2017.
"Θα πρέπει να υπάρξει κοινή θέση όλων των πολιτική δυνάμεων ότι η ολοκληρωμένη πολιτική πρόληψης και αντιμετώπισης της νεανικής παραβατικότητας αποτελεί άμεση κοινωνική ανάγκη. Αυτή η πολιτική συμμαχία θα δώσει την αναγκαία ώθηση ώστε να δοθούν οι αναγκαίοι οικονομικοί πόροι για την αποτελεσματική εφαρμογή της νέας νομοθεσίας αλλά και να προσληφθούν οι αναγκαίοι κοινωνικοί λειτουργοί για την εφαρμογή ενός νομοθετήματος με ξεκάθαρους σκοπούς και επιδιώξεις".
