Της Μαρίας Ανδρονίκου,
Η άγνωστη για πολλούς κρύπτη, βρίσκεται κάτω από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και έχει τεράστια ιστορική σημασία.
Μιχάλης Φαντάρος, Έφορος Μουσείων Παγκυπρίου Γυμνασίου
"Είναι ο ιστορικότερος χώρος του σχολείου. Είναι ένας υπόγειος χώρος με μία καμαροσκεπής αίθουσα, η οποία μάλλον έχει την ύπαρξή της από την αρχή της Φραγκοκρατίας. Ήταν η αποθήκη, το κελάρι μίας Φράγκικης μονής."
Με το πέρασμα των χρόνων η χρήση της κρύπτης άλλαξε, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο και στην Ελληνική επανάσταση.
Παραμονές της εθνικής επανάστασης, φαίνεται αυτός ήταν ο χώρος όπου ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, συνάντησε αντιπροσώπους του Υψηλάντη, της Φιλικής εταιρεία, με σκοπό να συνομιλήσουν. Η κρύπτη επικοινωνούσε με σήραγγες με την Αρχιεπισκοπή και από την άλλη πλευρά με τις κρυφές εξόδους των τειχών της Πύλης Αμμοχώστου, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα.
Έφορος Μουσείων Παγκυπρίου Γυμνασίου
"Πιθανότατα αυτή η σήραγγα να ενώνετουν με οχετό ομβρίων, ο οποίος μέχρι και σήμερα υπάρχει έξω από την Πύλη Αμμοχώστου, και να οδηγούσε έξω από την πόλη."
Σημαντική η συμβολή της κρύπτης και στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ.
Έφορος Μουσείων Παγκυπρίου Γυμνασίου
"Εδώ έβρισκαν καταφύγιο μαθητές οι οποίοι είτε εκαταζητούντο από τις Βρετανικές αρχές, είτε μετά από διαδηλώσεις ξέφευγαν από τις συλλήψεις των αποικιακών δυνάμεων."
Από το 1993 ο χώρος της κρύπτης είναι ανοικτός για το κοινό κατά τις ώρες λειτουργίας του σχολείου.
