Συμβαίνει κάτι περίεργο με τα θέματα που αφορούν τα δικαιώματα και την ίση μεταχείριση των ΛΟΑΤΙ ατόμων στην Κύπρο. Παρότι διασχίζουμε το 2020 και η χώρα έχει καταφέρει να προχωρήσει στη θέσπιση νομοθετικών πλαισίων για την εξασφάλιση και προάσπιση της ισότητας στην κοινωνία, τα ταμπού και οι αναχρονιστικές πρακτικές διατηρούνται με ανησυχητική συνέπεια.
Πώς σε μια κοινωνία ο εκτοπισμός της ομοφυλοφιλίας -και όχι μόνο- ως κάτι «άλλο» ενισχύει την ετερο-κανονικότητα; Πώς παιδεία, θρησκεία και ΜΜΕ συμβάλουν σε αυτό και ποιος ο ρόλος της ίδιας της κοινότητας στην ορατότητα των «γκρίζων» σημείων;
Με αφορμή την εικαστική έκθεση «Cyprus Queer Perspectives» που πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες έως και τις 30 Σεπτεμβρίου στο Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας/Ίδρυμα Σεβέρη, ο ένας των Διοργανωτών και Νομικός, Αλέξανδρος Ευσταθίου, μίλησε στο AlphaNews.Live εξηγώντας τις διάφορες παραμέτρους που συνδιαμορφώνουν την υφιστάμενη κατάσταση.
Η ορατότητα αρχίζει (και) από την κοινότητα
Παρότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα, δεν έχει επιτευχθεί ακόμα η επιθυμητή ορατότητα. Όπως εξηγεί ο κ. Ευσταθίου πολλές φορές το θέμα ξεκινάει και από την ίδια την ΛΟΑΤΙ κοινότητα.
«Πολλοί από την ίδια την κοινότητα δε θέλουν να ασχοληθούν πιο ενεργά με θέματα που αφορούν την κοινότητα, έχουν θέματα ορατότητας. Πολλοί δε θέλουν να ασχοληθούν ή να ταυτιστούν, θέλουν να ενσωματωθούν στην πλειοψηφία. Τα Μέσα ή ο πολιτικός βίος θα ασχοληθούν μαζί με μια κοινότητα όταν είναι ορατή.»
Ως παράδειγμα ανέφερε την πρόοδο που σημειώθηκε όταν υπήρξε στοιχειώδης οργάνωση εντός του κινήματος της ACCEPT, ενώ σημαντικό βήμα για την εξοικείωση του ευρύ πληθυσμού ήταν η πραγματοποίηση των Prides, οπότε και φάνηκε ότι η κοινότητα είναι παρούσα και πολυπληθής.
Όλα αυτά είναι αρκετά πρόσφατα για την κυπριακή κοινωνία. Πριν από 22χρόνια, και υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κύπρος προχώρησε σε αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, ενώ το 2004 κατήργησε κάθε σεξουαλική διάκριση. «Σίγουρα, δε βλέπεις πάρα πολύ κόσμο να κυκλοφορεί "ανοιχτά"» αναφέρει, λέγοντας, ωστόσο, ότι «σιγά σιγά με μικρά βήματα βελτιώνουμε κάποια πράγματα».
Η παιδεία, η θρησκεία, τα Μέσα και όσα μας κρατάνε πίσω
«Σίγουρα υπάρχει ευρεία ομοφοβία και τρανσφοβία στην Κύπρο» παραδέχεται. Η «ρίζα» του προβλήματος δεν είναι μια και μοναδική, αλλά απλώνεται σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών παραγόντων, με βασικό την παιδεία.
«Ως ένα μεγάλο σημείο είναι επειδή η ίδια η παιδεία αρνείται να αποδεχθεί την ύπαρξη της κοινότητας. Ως πριν λίγα χρόνια δεν υπήρχε καν σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία ή θεωρείται το λάθος πρότυπο και άρα προσπαθούν να το αποσιωπήσουν πλήρως. Πώς γίνεται να διδάσκεις Καβάφη εκτός περιεχομένου; Πώς θα καταλάβει ο 15χρονος που διαβάζει Καβάφη χωρίς να ξέρει το υπόβαθρο και από πού προέρχεται. Άρα η παιδεία που είναι το πρώτο σημείο από όπου μαθαίνει ο άνθρωπος αρνείται την ύπαρξη και διαμορφώνει χαρακτήρες με αυτόν τον τρόπο.»
Καταλυτικό ρόλο, κατά τον ίδιο, διαδραματίζει και η Εκκλησία. «Μιλάμε για μια κοινωνία η οποία είναι μπορεί όχι απαραίτητα θρησκευόμενη αλλά παραδοσιακά θρησκευόμενη, άρα μορφώνεται και από την θρησκεία. Και η θρησκεία έχει πάρα πολύ λόγο στην παιδεία».
Ως ένας από τους βασικούς τρόπους επικοινωνίας και διαμόρφωσης συμπεριφορών και τάσεων τα ΜΜΕ δεν είναι άμοιρα ευθυνών. Οι ΛΟΑΤΙ χαρακτήρες έκαναν την εμφάνισή τους στην κυπριακή τηλεόραση, αλλά ως επί το πλείστον με παραποιημένο τρόπο.
«Απλά είναι ένας χαρακτήρας, έχουν ένα gay απλά για να υπάρχει μέσα στην ταινία ή στη χειρά χωρίς να εμβαθύνουν στον χαρακτήρα τους. Δε με ενοχλεί αυτό που λένε το "στερεότυπο" γιατί και αυτά είναι μέρος της κοινότητας, αλλά το παρουσιάζουν με ένα τρόπο που δεν είναι στερεότυπος, αλλά μετατροπή σε καρικατούρα.»
Δεν αρκεί το νομοθετικό πλαίσιο
Το 2015 η Κύπρος επέτρεψε την πολιτική ένωση για τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Παράλληλα, όπως μας αναφέρει, ο κ. Ευσταθίου υπάρχει νομοθεσία που αφορά τη διάκριση στον χώρο εργασίας, στον χώρο της εκπαίδευσης, τη χρήση ομοφοβικού, τρανσφοβικού όπως και ρατσιστικού λόγου.
Αναφερόμενος σε ένα περιστατικό που διαδραματίστηκε τον Μάρτιο του 2019 με θύματα ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι, εξηγεί ότι δεν αρκεί η νομοθεσία, αλλά απαιτείται και βούληση για την εφαρμογή της.
«Τους έκαναν σωματική επίθεση έξω από αρτοποιείο αργά το βράδυ και η Αστυνομία πήγε στον χώρο, ρώτησε τα θύματα ενώπιον του θύτη κατά πόσο θέλουν να κάνουν καταγγελία. Ενώπιον του θύτη. Είπαν προφανώς μπροστά από τον θύτη όχι και πήγαν μετεγενέστερα να κάνουν την καταγγελία. Το ίδιο το άτομο που είχε προσέλθει στην σκηνή δεν το κατέγραψε, το ίδιο το αρτοποιείο που είχε κλειστό κύκλωμα παρακολούθησης, αρνήθηκε να δώσει τις κασέτες. Και η ίδια η Αστυνομία δε ζήτησε ένταλμα, που δικαιούται να ζητήσει για να λάβει το βίντεο.»
Ενάμιση χρόνο μετά, η τύχη του φακέλου και της υπόθεσης αγνοείται. «Οι ίδιοι οι κρατικοί θεσμοί αρνούνται να ασχοληθούν. Δε θεωρούν ότι υπάρχει πρόβλημα», επισημαίνει. Αυτό που απαιτείται είναι επαρκείς διαδικασίες, δομές αλλά και εκπαίδευση.
«Όταν βλέπει ότι κρατικές δομές ενώ υπάρχει νομοθεσία που μπορούν να εφαρμόσουν δεν το κάνουν, πώς μπορεί το ίδιο το ΛΟΑΤΙ άτομο να θεωρήσει ότι είναι ασφαλής σε αυτόν τον τόπο;»
«Η πίεση έρχεται από τα κάτω προς τα πάνω»
Ερωτηθείς πώς μπορεί να ανατραπούν οι ανισότητες και να επισπευτεί ο εκσυγχρονισμός, μας απαντάει πως η άσκηση πίεσης είναι μονόδρομος.
«Αυτό που λέω κι εντοπίζω περισσότερο είναι πως η κοινωνία επηρεάζει την πολιτεία και το κράτος. Υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ νόμου και κοινωνίας. Η πίεση πρέπει να έρθει και από τα κάτω και η ίδια η κοινότητα πρέπει να γίνει πιο ενεργή».
Αισιόδοξος για το μέλλον και για τις δράσεις που διοργανώνονται και πραγματοποιούνται ο κ. Ευσταθίου αναφέρει ότι σίγουρα δεν βρισκόμαστε στο σημείο όπου ήμασταν πριν δέκα χρόνια και εξηγεί ότι έκαστος πρέπει να δραστηριοποιηθεί.
«Δεν έχεις ένα θεσμικό πλαίσιο που σε ενθαρρύνει αλλά οφείλουμε είτε με είτε χωρίς υποστήριξη από τους πολιτικούς θεμσμούς να ενεργοποιηθούμε και να διεκδικούμε περισσότερα».
Κεντρική φωτογραφία: EPA - YANNIS KOLESIDIS
