Δικηγόρος, ποινικολόγος και Δρ. Εγκληματολογίας με αντικείμενο διατριβής το φαινόμενο των πολυανθρωποκτόνων.
Για χρόνια στον στίβο της μάχιμης δικηγορίας και σταθερός επιστημονικός συνεργάτης στην εκπομπή «Φως στο Τούνελ» της Αγγελικής Νικολούλη τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Ο Παναγιώτης Παπαϊωάννου βιώνει το φαινόμενο «έγκλημα» μέσα από τη εμπειρική οπτική που του προσφέρει η δουλειά του ως ποινικολόγος. Η τριβή του με το φαινόμενο ξεπερνά θεωρητικά στεγανά, καθιστώντας τον ικανό να αντιληφθεί από πρώτο χέρι τις όποιες μεταλλάξεις του στον χρόνο, αλλά και τις αδυναμίες της πολιτείας στη διαχείριση και αντιμετώπισή του.
Υπέρμαχος του προνοιακού μοντέλου επισημαίνει την αδήριτη ανάγκη το κράτος να ρίξει το βάρος της προσοχής του στα θύματα, διαμορφώνοντας κατάλληλα πλαίσια στήριξης και αποδοτικά μοντέλα προστασίας τους, που για την ώρα απουσιάζουν ηχηρά από το παζλ του ελληνικού δικαιικού συστήματος.
Χωρίς να αμφισβητεί τη σημασία της επιστημοσύνης και των ερευνητικών και θεωρητικών προσεγγίσεων, αφουγκράζεται τον παλμό της ελληνικής κοινωνίας, η οποία «τραυματισμένη» όπως λέει, όσο ποτέ, δεν έχει ανάγκη από εξηγήσεις, αλλά από λύσεις και μάλιστα άμεσες.
Μιλώντας στο AlphaNews.Live ο Παναγιώτης Παπαϊωάννου θίγει καίριες θεματικές γύρω από το αντικείμενο, όπως εγκληματικότητα, υποτροπή, θυματοποίηση, μορφές εγκλήματος, όχι ισορροπώντας μεταξύ απόψεων, αλλά τοποθετούμενος ξεκάθαρα και χωρίς περιστροφές και πάντα έχοντας στη φαρέτρα του επιχειρήματα που η ίδια η εμπειρία της δουλειάς του, του έχει προσφέρει.
Το αιώνιο ερώτημα όσων ασχολούνται και μελετούν το έγκλημα… Τι κάνει κάποιον να εγκληματεί, η φύση του ή ανατροφή του;
«Φυσικά και δεν πιστεύω ότι γεννιούνται οι άνθρωποι κακοί. Αυτό που λέω είναι ότι όταν ζεις σε μια οργανωμένη κοινωνία, η οργανωμένη κοινωνία δρα προνοιακά, όχι χαϊδεύοντας τον κακό ή δημιουργώντας ένα τόσο πλαδαρό σύστημα ώστε ο κακός να βυσσοδομεί και να αλωνίζει. Δεν κάνεις την κοινωνία καλύτερη έτσι. Η επιείκεια είναι μία ιερή αρχή που είναι βασικό να πρυτανεύει επί ενός συστήματος που ήδη λειτουργεί σταθερά»
Φαινόμενο «πολυανθρωποκτόνοι» ή όπως είθισται να λέμε «serial killers»…
«Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει μία μοναδικότητα και το οποίο μελετήθηκε στην Αμερική και επιχειρήθηκε να οριστεί με όρους pop. Δηλαδή όπως το «σήριαλ-serial» συνεχίζεται με το επόμενο επεισόδιο, έτσι κι αυτός συνεχίζει τη δράση του. Αυτό είναι μία ιδιοφυής μεταφορά πρακτικής γνώσης σε επιστημονικό επίπεδο.
Όταν κάθεσαι να μιλήσεις για τους Έλληνες αντίστοιχους, το εντυπωσιακό είναι ότι πολλοί από αυτούς εφαρμόζουν απολύτως σε τύπους που έχουν εμφανιστεί και στην Αμερική και σε πολλά άλλα κράτη, σε άλλο χρόνο. Είναι εντυπωσιακό το πόσο με την ίδια λογική έδρασαν. Βέβαια το ποιοι παράγοντες επέδρασαν για να γίνει ο άλλος έτσι, είναι ένα πρισματικό θέμα. Μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι στην Ελλάδα από το 1995 που συνελήφθη ο ταξιτζής Βακρινός μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κανένας serial killer στην Ελλάδα. Απλώς υπάρχουν ανθρωποκτονίες που δεν έχουν συνδεθεί μεταξύ τους. Είναι δύσκολο σε μία χώρα να μην έχει υπάρξει μέσα σε 25 και πλέον χρόνια ένας πολυανθρωποκτόνος, ενώ σε όλες τις άλλες χώρες υπάρχει»
Σεξουαλικά εγκλήματα κατά παιδιών
«Τα λεγόμενα σεξουαλικά εγκλήματα κατά ανηλίκων είναι ένα ζήτημα το οποίο έχει τεράστια σημασία στην Ελλάδα, αφού υπάρχει με επίσημα στοιχεία, όπως και σε άλλα κράτη, ένας τεράστιος ‘σκοτεινός αριθμός’ εγκληματικότητας.
Οι γενετήσιες πράξεις κατά ανηλίκων είναι ένας κυρίαρχος παράγοντας που διαμορφώνει τους μελλοντικούς παράγοντες εγκληματογένεσης. Κι αυτό γιατί όταν κάποιος επηρεάζει με βίαιο τρόπο, και όταν λέμε με βίαιο τρόπο δεν εννοούμε μόνο με τη βία αλλά και με άλλου τύπου διαστρεβλωμένη επέμβαση (και με βία και με ψυχολογική βία ή με εξαπάτηση), σε ευαίσθητη ηλικία και διασπά τον πυρήνα μιας αναπτυσσόμενης ύπαρξης, που έχει μέσα του αυτός ο πυρήνας και τη σεξουαλικότητα, δημιουργεί έναν συγχυσμένο, ανασφαλή, ασταθή, αστάθμητο νέο άνθρωπο. Αυτό είναι πάρα πολύ πιθανό, συν άλλους παράγοντες, να οδηγήσει στην εγκληματογένεση»
Πόσο έχει αλλάξει το έγκλημα μέσα στον χρόνο;
«Προς το χειρότερο. Όλοι το λένε αυτό, και οι επίσημες στατιστικές της ελληνικής αστυνομίας και η καθημερινότητα το λέει αυτό. Όταν έχεις μία χώρα όπου έχεις επιτρέψει με την έλλειψη διαρκούς και διαχρονικής αντεγκληματικής πολιτικής, να υπάρχει μεταλλαγή του εγκλήματος. Ας πάρουμε το πολύ απλό, το έγκλημα φυσικά και προϋπήρχε των μεταναστών, αλλά η εισροή και παραμονή περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων που δεν ήταν εδώ πριν από κάποια χρόνια -φυσικά οι περισσότεροι είναι ενταγμένοι…Όταν, λοιπόν, πηγαίνει κάποιος σε μία χώρα και είναι εγκληματικό στοιχείο ή έχει εγκληματική «ερασιτεχνική» δράση, και ερχόμενος βρίσκει τον Έλληνα ο οποίος έχει μεγαλύτερη δράση και άνεση διαχείρισης και το παίζει αφεντικό του εγκλήματος, αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα θα οδηγήσουν σε μία μεταλλαγή του εγκλήματος: θα είναι πιο οργανωμένο θα έχει διάφορες εθνικότητες, θα είναι πολύ πιο γρήγορο και πολύ πιο ευέλικτο από την αστυνομία και κυρίως θα εκμεταλλεύεται την αδράνεια του συστήματος το οποίο σύστημα δεν θα έχει μια αστυνομία που να φτάνει έγκαιρα, γιατί δεν έχει πολλούς αστυνομικούς, δεν θα φτιάχνει σωστά τη δικογραφία, γιατί ο αστυνομικός δεν ξέρει να το κάνει καλά και από την άλλη έχει και άλλα πολλά καθήκοντα, οπότε δεν μπορεί να επικεντρωθεί στο να φτιάχνει τη δικογραφία σωστά. Θα έχει επίσης έναν αργό εισαγγελέα στον οποίο θα έχουν φορτώσει χιλιάδες υποθέσεις και ο οποίος δεν θα κάνει γρήγορα τη δουλειά του.
Για παράδειγμα… Υπόθεση βιασμού μιας γυναίκας από τρεις ενήλικες άνδρες που αυτή τη στιγμή τρέχει, έγινε εν ριπή οφθαλμού η προδικασία και η υπόθεση έφτασε στην εισαγγελία χωρίς μια σημείωση ότι αυτή η υπόθεση είναι βιασμός. Μπήκε λοιπόν σε μια στοίβα με 180 άλλες και θα χρεωνόταν σε εισαγγελέα μετά από οκτώ μήνες, αν δεν υπήρχε κάποιος τρελός δικηγόρος που θα έμπαινε εκεί και θα έλεγε αυτή η υπόθεση θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να διεξαχθεί, γιατί πρέπει να γίνουν ιατροδικαστικές εξετάσεις και διάφορα άλλα πράγματα. Αν δεν το έκανε κάποιος τρελός δικηγόρος αυτό, η υπόθεση θα ήταν ακόμη εκεί»
Αποδοτικά τα αυστηρά ποινικά συστήματα, όπως για παράδειγμα αυτό των ΗΠΑ;
«Όπου υπάρχει αυστηρή ποινική νομοθεσία, δεν σημαίνει αυτόματα ότι οι άνθρωποι είναι καλύτεροι εκεί. Μέσα στα χρόνια αρκετές έρευνες στο ευρωπαϊκό κυρίως τοπίο, δείχνουν ότι αυτό που ενδιαφέρει και δρα αποτρεπτικά, είναι ο κίνδυνος στο μυαλό αυτού που είναι υποψήφιος να εγκληματήσει, ότι θα συλληφθεί και θα μπει μέσα. Όχι το πόσο θα μπει μέσα. Όταν στην Ελλάδα ξέρεις ότι, όταν θα μπεις μέσα, όχι μόνο δεν θα μπεις γρήγορα μέσα, αλλά κι ότι μετά μπορεί να βγει και ένας νόμος που θα περικόπτει και μπορεί να βγεις και πιο γρήγορα έξω, εντάξει τότε μπορείς να έχεις την εικόνα που έχει σήμερα η Ελλάδα.
Από την άλλη, στη διαδικασία να μειώσεις τους δείκτες της εγκληματικότητας μπορεί να πέσεις στο εξής λάθος: όσα περισσότερα καταγράφεις, τόσο μεγαλύτερη φαίνεται η εγκληματικότητα, γιατί δεν παρακολουθείς από τα διάφορα φίλτρα που έχει το σύστημα, πόσες από αυτές τις καταγγελίες προχωράνε γρήγορα ή ποιες από αυτές είναι αβάσιμες. Επομένως, το να λες ότι έχουμε αυξημένη εγκληματικότητα μόνο με τα στοιχεία της πρώτης γραμμής δεν είναι ακριβές, είναι ένας ενδείκτης όμως.
Και ένα τρίτο θέμα πάνω σε αυτό, είναι το πώς απονέμεται η δικαιοσύνη. Στην Αμερική για παράδειγμα υπάρχει το σύστημα των ενόρκων σε ποινικές δίκες. Στην Ελλάδα έχουμε ένα πεπαλαιωμένο σύστημα επιλογής των ενόρκων. Οι ένορκοι είναι περισσότεροι από τους δικαστές κατά ένας. Οι δίκες αυτές διαρκούν μήνες, οι ένορκοι όταν τελειώνουν την έδρα πηγαίνουν σπίτι τους. Μπορεί κάποιος να τους προσεγγίσει για πλάκα»
Ο ρόλος του εγκληματολόγου
«Ο εγκληματολόγος στο διεθνές πεδίο είναι ένας επιστήμονας ο οποίος έχει ως ρόλο του, έχοντας βάση δεδομένων, να χαρτογραφήσει την εγκληματικότητα σε συγκεκριμένες δεδομένες περιοχές, έτσι ώστε να μπορεί βοηθητικά αλλά υπεύθυνα, όχι με εικασίες αλλά με βάση δεδομένων της ίδιας περιοχής ή άλλων περιοχών, να βοηθήσει τις αρχές να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν αντεγκληματική πολιτική.
Οπότε ο εγκληματολόγος είναι κρίσιμο να υπάρχει, όχι σαν διακοσμητικός, όχι για να είναι σε ένα αστυνομικό τμήμα και απλώς να ακούει, αλλά να παρεμβαίνει με βάση δεδομένων. Η βάση δεδομένων είναι κάτι το οποίο θα έπρεπε να έχει προέλθει από έρευνα. Όταν δεν υπάρχει ένα σύστημα που να ενώσει τα δεδομένα για να είναι επεξεργάσιμα και συγκρίσιμα με τα διεθνή δεδομένα, τότε για ποιον εγκληματολόγο μιλάμε»
Πόσο έτοιμη είναι η ελληνική κοινωνία να κατανοήσει το φαινόμενο έγκλημα, τις αιτίες του, τις μορφές του κτλ.;
«Η ελληνική κοινωνία είναι πιο έτοιμη από κάθε άλλη φορά, αλλά επειδή είναι και πιο τραυματισμένη από κάθε άλλη φορά, θέλει πάρα πολύ μεγάλη προσοχή στο τι θα αποφασίσεις να της πεις. Πολλά πράγματα γύρω από το θέμα αυτό, δεν την αφορούν, γιατί υποφέρει από χίλια πράγματα μεταξύ των οποίων και η εγκληματικότητα και θέλει διακαώς και δικαίως να ακούσει τρόπους αντιμετώπισης και πρόληψης»
Το φαινόμενο «υποτροπή»
«Η υποτροπή έχει να κάνει και με το τι σύστημα παρακολούθησης της έκτισης της ποινής εν ελευθερία διαθέτεις. Σχεδόν όλοι όσοι αποφυλακίζονται με όρους στην Ελλάδα, ο όρος που τους βάζουν είναι να μην μένουν σε συγκεκριμένο μέρος και να δίνουν το παρών τους σε κάποιο αστυνομικό τμήμα ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Αυτά δεν είναι όροι, αυτά είναι για γέλια»
Ευαίσθητες ομάδες και θυματοποίηση
«Είναι ένδειξη εγκληματικής ανωριμότητας της οποιασδήποτε κοινωνίας το να θυματοποιεί ευαίσθητες ομάδες - ομάδες οι οποίες χρειάζονται σεβασμό και όχι θυματοποίησης για κάποια ιδεοληψία - δηλαδή ανηλίκους, μονογονεϊκές οικογένειες, πρόσωπα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ κτλ.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, κάποιος εμφορείται από μίσος ρατσιστικό το οποίο αν το δεις κατάματα δεν έχει καμία ορατή και επανορθώσιμη αιτιακή αλυσίδα. Μας ενδιαφέρει να κάτσουμε να σκεφτούμε, πώς ένας φασίστας σκέφτεται; Δεν μας ενδιαφέρει. Εδώ μιλάμε για μια ακραία έκβαση του “hate crime”, του ανθρωποκτόνου μίσους κατά της διαφορετικότητας, γιατί στο πίσω μέρος του μυαλού του δράστη υπάρχει η πεποίθηση ότι δεν θα τον βρουν. Και γιατί υπάρχει αυτό στο πίσω μέρος του μυαλού του δράστη; Γιατί τα ανακλαστικά του συστήματός μας σε πιο ήπιες περιπτώσεις καθημερινά, δείχνουν ότι δεν είναι εκεί που πρέπει, στο ύψος που πρέπει, έγκαιρα και η συνέχεια δεν είναι συνήθως αποτελεσματική»
