Πρόσφυγες, στρατιώτες, αιχμάλωτοι, συγγενείς ηρώων κι αγνοουμένων, άνθρωποι λαβωμένοι από τις μνήμες της τουρκικής εισβολής, άνθρωποι που βίωσαν την απώλεια και 51 χρόνια μετά θρηνούν και κρατούν ανοιχτές τις πληγές τους. Πληγές που αιμορραγούν και στις επόμενες γενιές, με το τραύμα της εισβολής να κληρονομείται…

Συζητάμε μαζί με τη Συμβουλευτική Ψυχολόγο Μαρία Γκλιάου…

«Πληθυσμιακά έχουν επηρεαστεί πολλές κατηγορίες ατόμων, δηλαδή βλέπουμε τους πρόσφυγες, έχουμε τους συγγενείς θυμάτων, των αγνοουμένων, υπάρχουν τα άτομα που έχουν βιώσει τον πόλεμο και οι επιζώντες που πολλές φορές ήταν, βίωσαν τους βομβαρδισμούς, βίωσαν τη φυγή, που αντιλαμβάνεστε πόσα τραύματα δημιουργήθηκαν όταν είχε συμβεί η εισβολή, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ανοιχτές πληγές και ενεργά συναισθήματα για κάτι που ανήκει στο παρελθόν μέχρι και σήμερα.»

Πως και γιατί παραμένει ανοιχτή η πληγή, με ποιους τρόπους θα μπορούσε να απαλύνει; Θα μπορέσει ποτέ να επουλωθεί;

Όσο δεν δίνονται απαντήσεις και λύσεις, αυτό τροφοδοτεί ένα χρόνιο πένθος, στο οποίο βλέπουμε γενικότερα από την απώλεια του τόπου, αλλά το βλέπουμε και στους συγγενείς των αγνοουμένων και των θυμάτων βέβαια, που έχουν αναγνωριστεί. Δημιουργεί ένα χρόνιο πένθος. Το χρόνιο πένθος είναι κάτι ανολοκλήρωτο. Όταν δεν δίνονται απαντήσεις, δεν γίνεται μια λύση και μέχρι σήμερα συζητάμε αυτά που συζητάγαμε πριν 51 χρόνια, ίσως με διαφορετική μορφή, αλλά δεν είναι κάτι το οποίο έχει ολοκληρωθεί, δεν έχει επιτραπεί να επιστρέψουν στα σπίτια τους, τότε το τραύμα δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Υπάρχει αναβίωση όταν η πολιτεία δεν κάνει βήματα ενεργά ή να δώσει μια αναγνώριση του τι έχει συμβεί, που δεν έχει από την άλλη πλευρά πολλές φορές η αναγνώριση, μέσα από τις διαβουλεύσεις, τότε εντείνεται το αίσθημα της αδικίας.

Υπάρχει η ελπίδα και ενεργεί και ο πόνος μαζί και η ελπίδα της επιστροφής, να μπορέσουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, το οποίο αυτό δεν σβήνει. Αντιθέτως βλέπουμε τα άτομα να γερνούν και να ξεκινούν να σβήνουν και να πεθαίνουν χωρίς να έχουν ολοκληρώσει αυτό το αίσθημα. Μέχρι να μπορέσει να ολοκληρωθεί και να δοθεί μια βατή λύση, είναι κάτι που σαν τραύμα θα το βλέπουμε να περνά ίσως και από γενιά σε γενιά με την μόνιμη ελπίδα της επιστροφής.

Αυτό δεν είναι κάτι που μαλακώνει, απλά ο κόσμος μπορεί να ξεπερνά μια κατάσταση, να μπαίνει στη λειτουργικότητα του, στην καθημερινότητα του, η ζωή να τρέχει, να μπορούν να ξαναβιώσουν θετικές και καλές στιγμές, αλλά παράλληλα κουβαλούν τον πόνο.

Θα έλεγε κανείς ότι 51 χρόνια είναι πολλά. Πόσα χρειάζεται για να σβήσει ένα τραύμα;
Να δούμε λοιπόν πώς λειτουργεί έναν τραύμα και να μπορεί να ολοκληρωθεί/δεν έχει να κάνει μόνο με το χρόνο. Η πάροδος του χρόνου μαλακώνει. Βοηθά στο να μπαίνουμε /στη λειτουργικότητα μας, να τρέχει η καθημερινότητα μας, για να μπορέσει το τραύμα να κλείσει, να ολοκληρωθεί ή να το μαλακώνουμε, να βοηθούμε στην ανακούφιση του περισσότερο. Το πρώτο είναι αυτό που αναφέραμε, το να δοθεί λύση. Τα υπόλοιπα στοιχεία που βοηθούν μέχρι να δοθεί λύση, που είναι αυτά που γίνονται μέχρι σήμερα όταν δώσουμε ευκαιρίες, να δοθούν μαρτυρίες, να μιλήσουν, να σπάσουν τη σιωπή, πολλές φορές μέσω από ομάδες, εκδηλώσεις, τα μνημόσυνα πολλές φορές που συμβαίνουν, τα επετειακά/ είναι πολύ σημαντικό γιατί ο κόσμος, μέσω του να διαβάσει άρθρα, να μιλήσει, να εκφράσει, δίδεται ευκαιρία πολλές φορές να συναντηθούν, ακόμα και σε ένα συγγενικό τραπέζι, να ανοίξουν κουβέντες, να πουν για τα βιώματα τους, όλα αυτά να ξέρετε ότι φέρνουν, μαζί με τη συγκίνηση και μια μεγάλη ανακούφιση, οπότε όσο δίνουμε την ευκαιρία να γράφονται ποιήματα, άρθρα, κείμενα, ομάδες, εκδηλώσεις και να γίνονται αυτές οι ομιλίες, όλα αυτά βοηθούν στην ανακούφιση του τραύματος, αλλά χωρίς τη λύση θα νιώθουν πάντα το συναίσθημα της αδικίας.

20:12 Το τραύμα της εισβολής δεν μένει σε αυτούς που έζησαν την εισβολή. Μεταφέρεται και σε άλλες γενιές.
Μεταφέρεται από γενιά σε γενιά αρχικά με τα ακούσματα. Είχαμε την πρώτη γενιά που ήταν τα μικρά παιδάκια που βίωσαν τον πόλεμο αλλά δεν το θυμούνταν τόσο, που το βίωσαν πολύ ενεργά μέσα στο σπίτι τους. Ήταν οι γονείς τους, ήταν οι παππούδες τους. Οπότε έζησαν με τις ιστορίες, μεγάλωσαν με αυτές. Οπότε τα ακούσματα έγιναν αναμνήσεις με κάποιο τρόπο έστω κι αν οι ίδιοι δεν είχαν δικές τους ενεργείς αναμνήσεις.

Μετά υπάρχει η επόμενη γενιά που πλέον όσο περνούν τα χρόνια θα δούμε και πώς θα μεταφέρεται. Το πώς θα μεταφερθεί στον κάθε έναν έχει να κάνει με το πώς έρχεται από την οικογένειά του. Υπάρχουν άτομα είναι πιο φανατισμένα, πιο απόλυτα στις απόψεις τους ή πιο κομματικοποιημένα, με αποτέλεσμα να δείχνουν μόνο την μία πλευρά της όψης του νομίσματος. Υπάρχουν όμως άτομα που πραγματικά θέλουν να εκπαιδεύσουν την επόμενη γενιά στο να αντιληφθεί πολύπλευρα τη θεματολογία.

Θεωρώ ότι εξαρτάται από τον κάθε άτομο. Υπάρχουν άτομα που ασχολούνται έντονα με το κομμάτι της πατρίδας τους, έστω κι αν δεν το έχουν βιώσει και είναι μέσω από ακούσματα, το κουβαλούν, θέλουν να στηρίξουν τον τόπο τους, θέλουν να μπορέσουν να βρουν τη λύση. Και υπάρχουν και άτομα που είναι κάτι που το βλέπουν βέβαια παντού, σε κάθε κοινότητα και κοινωνία, οι οποίοι συνεχίζουν την καθημερινότητα τους ανεπηρέαστοι και μπορεί με κάποιον τρόπο να εκμεταλλεύονται σε αυτήν την κατάσταση.

Είναι αυτό που πολλές φορές μας φέρνει και σε ρήξη μεταξύ μας. Γιατί ο κάθε άνθρωπος μπορεί να παίρνει μία διαφορετική απόφαση στο πώς κινείται γύρω από τη συγκεκριμένη θεματολογία, με αποτέλεσμα να κρίνουμε στο τέλος της ημέρας ο ένας τον άλλο. Κάποιοι να λένε πρέπει να το ξεπεράσετε, αφήστε το πίσω σας, οι άλλοι να λένε είναι αδιανόητο ότι θα προμηθευτείτε, για παράδειγμα, από τα κατεχόμενα.

Τώρα 51 χρόνια μετά, είτε στα 51 είτε προηγουμένως, είχαμε κηδείες αγνοουμένων, είχαμε ανεύρεση λειψάνων προηγουμένως, έχουμε ακόμα αγνοούμενους, έχουμε άτομα τα οποία δεν ξέρουν τι απέγιναν οι δικοί τους. Πώς διαχειριζόμαστε και αυτό το τραύμα. Βοηθάει η ανεύρεση των λειψάνων στην επούλωση του;
Γενικότερα, για να μπορεί κάποιος να ενταχθεί στο πένθος, δηλαδή για να ξεκινήσει να πενθεί, πρέπει να του δοθεί μια απάντηση. Δηλαδή πρέπει να γνωρίζει κατά πόσον έχει πεθάνει ένας δικός του ανθρώπους. Οπότε, αν είναι ύψιστης σημαντικότητας, το να μπορούν να ξέρουν και να δοθεί απάντηση.

Οπότε, αν με την εύρεση λειψάνων, τι συμβαίνει; Έχουμε τα ανολοκλήρωτα ερωτήματα, μια αναμονή πριν βρεθούν τα λείψανα για τον αγνοούμενο, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται καθημερινά η ζωή τους. Νιώθουν ενοχές, μένουν παγωμένοι στο παρελθόν.

Πολλές φορές δεν έχουν αφήσει τον εαυτό τους να συνεχίσει. Για παράδειγμα, είτε να ξαναπαντρευτούν, είτε να προχωρήσουν, γιατί περιμένουν.

Είχα μια συζήτηση, γιατί θα κάνω σήμερα συνάντηση, και είχα ρωτήσει, έτσι, πώς βιώσατε. Ρώτησα πρόσφυγες, πώς το βιώσατε. Λέω, για παράδειγμα, η δική μου γιαγιά δεν άδειασε ποτέ τη βαλίτσα της. Ή ότι ο δικός μου συγγενής, κρατούσε πάντα μια φωτογραφία και λένε, θα έρθουν πίσω. Κι αυτό δεν τελειώνει.

Δηλαδή, με ρώτησες πόσα χρόνια χρειάζονται. Χρειάζεται ταφή, για να μπορέσει να ολοκληρωθεί. Οπότε, αντιλαμβάνεστε ότι υπάρχει μια αναμονή, υπάρχουν ενοχές, ότι εγώ προχωρώ τη ζωή μου και προδίδω τον άνθρωπο μου, αντί να τον περιμένω.

Υπάρχει συνέχεια μια ελπίδα. Η ελπίδα μας βάλει στο στάδιο της άρνησης. Δεν μας αφήνει να προχωρήσουμε στο δεύτερο στάδιο, που είναι ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η θλίψη και η αποδοχή. Το πρώτο στάδιο του πένθος είναι η αποδοχή. Για να μπορέσω να περπατήσω και να περάσω από όλα τα τέσσερα στάδια και να μην είμαι μεταξύ άρνησης θυμού, άρνησης θυμού, πρέπει να μπορέσουν να βρεθούν τα λείψανα. Οπότε, με αυτό έρχεται μια ανακούφιση, γιατί δίδεται μια απάντηση, αλλά παράλληλα εκκινεί ενεργά πλέον το πένθος και μερικές φορές κάποια ερωτήματα. Γιατί δίδονται και κάποιες απαντήσεις που ίσως δημιουργούν κάποια άλλα ερωτήματα. Όταν βρεθεί ο τάφος, αν ήταν μια ομαδική δολοφονία, το ότι είχε συμβεί, η τοποθεσία. Δίδονται κάποιες απαντήσεις που μετά δημιουργούν, βέβαια, το τι συνέβη και πώς το βίωσε, πώς ένιωθε, γιατί συνέβη και γιατί δεν κατάφερε να επιστρέψει.

Ξεκινά το άτομο να μπαίνει ενεργά σε μια διαδικασία, η οποία όμως πλέον μπορεί να ολοκληρωθεί. Το ένα κομμάτι είναι αυτό. Το δεύτερο, δίδεται τάφος.

Οι τελετουργίες για τον άνθρωπο είναι πολύ σημαντικές. Βοηθούς στην κάθαρση. Το να μπορείς να αποχαιρετήσεις τον δικό σου άνθρωπο, να κάνεις επικήδειο, να μιλήσεις, να τιμήσεις τη ζωή του. Να μπορείς να επισκέπτεσαι το κοιμητήριο και να αποδίδεις τα λουλούδια σου, να μπορείς να μιλήσεις. Και το να γίνονται μνημόσυνα είναι κάτι το οποίο απαλύνει τον πόνο. Μπορεί εκείνη τη μέρα να τα νιώθουμε συναισθηματικά φορτισμένα και βαριά, όμως μετά από αυτό, επειδή τιμούμε τη μνήμη του ατόμου, έρχεται μια μεγάλη ανακούφιση και είναι απαραίτητη για να μπορεί ένα άτομο να προχωρήσει τη ζωή του, γιατί οι άνθρωποι, όταν πενθήσουμε, μπορούμε να επουλώσουμε. Έχουμε τη δεξιότητα να επουλώνουμε από το πένθος. Φτάνει όμως να δοθεί απάντηση ότι ναι, ο άνθρωπος μας είναι νεκρός, έχει φύγει από τη ζωή.

Αν αύριο λυθεί το Κυπριακό, θα εξαφανιστεί το τραύμα;
Θα επουλωθούν πολλά τραύματα. Θα κλείσουν αρκετές πληγές, όμως δεν θα μπορούμε ποτέ να ξεχάσουμε το τι έχει περάσει αυτός ο τόπος και τι έχει περάσει ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά.

Δίνει, όμως, μια κάθαρση. Μια κάθαρση έχει πολύ θεραπευτικό ρόλο στη διαδικασία και στην ολοκλήρωση της ζωής ενός ανθρώπου. Γιατί το πιο λυπηρό είναι ότι βλέπουμε ανθρώπους να φεύγουν από τη ζωή με ανοιχτή τη πληγή.

Τραύμα μπορούμε να έχουμε και με κάτι το οποίο έχουμε να ακούσει να συμβαίνει. Δεν πρέπει πάντα να το βιώσουμε με τα δικά μας μάτια. Μεταφέρεται… βλέπουμε κιόλας τις μαρτυρίες. Υπάρχουν πάρα πολλά για την ντοκιμαντέρ. Το ότι γίνονται ακόμα τα επετειακά. Όλα αυτά που συμβαίνουν. Υπάρχουν πάρα πολλές μαρτυρίες. Έχουν γραφτεί βιβλία. Την ώρα που διαβάζεις όλα αυτά, ακόμα και την ώρα που το συζητούμε, υπάρχει μια συγκίνηση στη συζήτηση.

Γιατί μπορούμε να αντιληφθούμε, έχουμε ακούσματα, μεγαλώσαμε με αυτά. Θα συνεχίσουν και οι επόμενες γενιές, μέχρι να λυθεί, να ζούμε με αυτά.

Ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε;
Αυτό που θα ήθελα να περάσω σαν μήνυμα είναι ότι δεν πρέπει οι άνθρωποι να φοβούνται να επουλώσουν. Πολλές φορές κρατούμε το τραύμα γιατί δεν θέλουμε να ξεχάσουμε, να μην ξεχάσουμε να πω το που προήλθαμε ή η φοβόμασταν, θα δημιουργηθεί μια λήθη με το να επουλώσουμε. Δεν ξεχνούμε με το να επουλώνουμε, απλά γίνεται η καθημερινότητά μας πιο καλή, πιο ποιοτική.

Άρα είναι σημαντικό να εστιάσουμε στην αυτοφροντίδα, να μπορέσουμε να λάβουμε όλα τα βοηθήματα που χρειαζόμαστε, ο κάθε άνθρωπος που έχει βιώσει τα τραύματα του πολέμου, να δώσει ευκαιρία με το να μιλήσει, να συζητήσει, να έρθει κοντά και να δημιουργήσει μια ομάδα με τα άτομα γύρω του για να μπορέσει να κλείσει τα τραύματα όσον μπορεί και αυτό δεν σημαίνει ότι θα ξεχάσει τα όσα έχουν συμβεί, ούτε το στόχο του για να υποστηρίξει την πατρίδα του.