Τα πλαστικά καλαμάκια, μαζί με τις πλαστικές σακούλες υπεραγοράς, αποτέλεσαν τα προηγούμενα χρόνια σύμβολα παγκόσμιας ρύπανσης των ωκεανών και πρόκλησης θανάτων θαλασσίων ζώων. Γι’ αυτό, όπως και όλα τα πλαστικά μίας χρήσης, απαγορεύτηκαν όχι μόνο πανευρωπαϊκά, αλλά και σε άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ.

Στην Κύπρο η ρήτρα απαγόρευσης για τα πλαστικά καλαμάκια μπήκε τον Οκτώβριο του 2022 και εφαρμόστηκε ένα χρόνο μετά. Στην ουσία δόθηκε περιθώριο στην αγορά να απορροφήσει το στοκ που υπήρχε και να στραφεί πλέον στα χάρτινα, ο βίος των οποίων ωστόσο προκύπτει σύντομος, καθότι η χρήση τους εκτός από δυσάρεστη προκύπτει να είναι και επικίνδυνη, κάτι που προφανώς δεν επιμετρήθηκε όταν μας κατεύθυναν σε αυτή τη λύση.  

Δυο μείζονα ερωτήματα απασχολούν πλέον τους αρμόδιους και καλούνται να βρουν λύσεις. Το πρώτο έχει να κάνει με τα επαναχρησιμοποιούμενα.

Παρά την απαγόρευση τα πλαστικά καλαμάκια κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Απλώς τα μίας χρήσης έχουν βαφτιστεί επαναχρησιμοποιούμενα καθώς η εναλλακτική του χάρτινου καλαμακίου δεν έτυχε ποτέ καθολικής αποδοχής.

«Παρατηρείται έντονα ότι χρησιμοποιούνται καλαμάκια που αναγράφεται ότι είναι επαναχρησιμοποιήσιμο το υλικό αυτό.»

Ιωάννα Κωνσταντινίδου, Λειτουργός Υπηρεσίας Περιβάλλοντος

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν το νέο προϊόν που έχει πλημμυρίσει την αγορά και λανσάρεται ως πολλαπλών χρήσεων καθότι είναι πιο σκληρό από τα πλαστικά καλαμάκια που ξέραμε, είναι όντως νόμιμο και περαιτέρω αν επαναχρησιμοποείται η αν πετιέται στον κάλαθο όπως και πριν;

«Για να μπορέσει ένα προϊόν να νοηθεί ότι είναι επαναχρησιμοποιήσιμο, πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια και περιλαμβάνουν την περιεκτικότητα του πλαστικού, και να μην περιλαμβάνουν μέσα οτιδήποτε είναι χημικά τροποποιημένα πολυμερή. Για να μπορέσουμε να ελέγξουμε την αγορά και να έχουμε σωστή εποπτεία, το Τμήμα Περιβάλλοντος είναι σε διαβούλευση με τη Νομική Υπηρεσία για να διαφανεί η δυνατότητα χρήσης αυτού του είδους και κατά πόσο αυτό το επαναχρησιμοποιήσιμο πληροί τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα αυτό εδώ το καλαμάκι που αναφέρεται ότι είναι επαναχρησιμοποιήσιμο και τοποθετείται μέσα στο κυπελάκι του καφέ, θα το ελέγξουμε και θα δώσουμε κάποια κατεύθυνση στην αγορά, για να μπορέσει να λειτουργήσει πιο σωστά η αγορά». 

Κι επειδή δεν θα εφεύρουμε εμείς τον τροχό, ας δούμε τι έγινε αλλού.

«Υπάρχουν χώρες που υιοθέτησαν την πλήρη απαγόρευση, υπάρχουν και χώρες που έχουν καθοδηγήσει την αγορά με δικές τους κατευθυντήριες οδηγίες τι προϊόντα να χρησιμοποιούν για αυτό τον σκοπό.»

Τον περασμένο Φεβρουάριο πάντως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έστειλε εις το πυρ το εξώτερον τα χάρτινα καλαμάκια.

Όχι και τόσο… αθώα

Στην αντίπερα όχθη, η ευρύτερη εικόνα, όχι μόνο στην Κύπρο αλλά παγκοσμίως, είναι πως τα χάρτινα καλαμάκια δεν είναι χρηστικά. Δεν είναι ανθεκτικά και μουλιάζουν στον καφέ ή στο ποτό μας καθιστώντας τη χρήση τους δυσάρεστη. Αυτό όμως είναι το λιγότερο. Και ερχόμαστε στο δεύτερο καίριο ερώτημα: είναι και πόσο επικίνδυνα για τον άνθρωπο;

Ήδη δύο μελέτες συμφώνησαν πως τόσο τα χάρτινα όσο και τα καλαμάκια μπαμπού, περιέχουν τοξικές ουσίες, γνωστές ως PFAS, που είναι δυνητικά επιβλαβείς για τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα επειδή έχουν την ιδιότητα να είναι υδατοδιαλυτές, μεταναστεύουν από το υλικό στο τρόφιμο ή το ποτό και απ’ εκεί στον ανθρώπινο οργανισμό. Κάποια PFSA είναι ήδη απαγορευμένα και άλλα υπό διερεύνηση για πρόκληση βλαβών στο ήπαρ και στο ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ είναι ύποπτα και για καρκινογένεση.

Την ίδια ώρα ενώ χαρακτηρίζονται «φιλικά προς το περιβάλλον», δεν αποικοδομούνται εύκολα. Για αυτή τους την ιδιότητα τα PFAS είναι γνωστά κι ως «παντοτινά χημικά».

«Μετά από αυτήν την ανησυχία που προκλήθηκε σε σχέση με τη σύστασή τους φαίνεται ότι έχουν αποσυρθεί ή δεν χρησιμοποιούνται ευρέως πλέον».

Σχετική διερεύνηση για τα χάρτινα καλαμάκια γίνεται και στην Κύπρο.

«Έχουμε συνεννοηθεί με διάφορες υπηρεσίες είτε το Κρατικό Χημείο, είτε τις Υγειονομικές Υπηρεσίες, για να εξεταστεί η σύστασή τους. Και γίνεται έρευνα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όταν καταλήξει η έρευνα αυτή και όπου καταλήξει, θα συμμορφωθούμε πλήρως ως κράτος».

Ακόμα πάντως κι αν «αθωωθούν» τα καλαμάκια που πλασάρονται ως επαναχρησιμοποιούμενα και μοιάζουν με τα πλαστικά που ξέραμε, η απόφαση για χρήση τους ή μη θα εξαρτηθεί κι από την αντίληψη που έχουν οι καταναλωτές.

«Εσύ κι εγώ που είμαστε καταναλωτές, αντιλαμβανόμαστε ότι θα το πάρω στο σπίτι μου, θα το πλένω, και θα το ξαναχρησιμοποιήσω. Ή η καφετέρια, να τα μαζέψει τα καλαμάκια μετά, να τα πλύνει και να τα διαθέσει στους επόμενους θαμώνες.»

Ποια είναι η αντίληψη των πολιτών; Απ’ ότι φαίνεται πολλοί δεν γνωρίζουν καν ότι το νέο πλαστικό καλαμάκι είναι επαναχρησιμοποιούμενο. Αλλά κι αυτοί που γνωρίζουν το βρίσκουν δύσκολο να το βάλουν στην τσάντα τους και να το μεταφέρουν στο σπίτι. 

Η Μικαέλλα είναι από αυτούς τους λίγους που το χρησιμοποιούν ξανά, όταν βεβαίως τα πράγματα είναι βολικά…

«Εμένα δεν με ενοχλεί, όπου μπορώ το ξαναχρησιμοποιώ. Στο σπίτι ναι, στην καφετέρια αν πάρω τον καφέ στο σπίτι και καταλήξει στο σπίτι πάλι θα το πλύνω. Προσπαθώ τα τελευταία χρόνια για το καλό του πλανήτη να συνεισφέρω όσο μπορώ.»

Μικαέλα Μαλά, Θαμώνας καφετέριας

«Θεωρώ ότι πολύ λίγοι θα το επαναχρησιμοποιήσουν, ίσως και πολύ λίγοι να ξέρουν ποια είναι η πραγματική του χρήση, οπόταν είναι λίγο περίπλοκο. Καταλαβαίνω ότι για περιβαλλοντικούς σκοπούς είναι θετικό, αλλά νομίζω δύσκολα να πετύχει αυτό το πράγμα.»

Χρίστος Ηλία, Θαμώνας καφετέριας

«Ο κόσμος παίρνει τα επαναχρησιμοποιούμενα και αφού τα χρησιμοποιήσει τα πετάει στον κάλαθο ή τα αφήνει εδώ και τα πετάμε εμείς.»

Ελένη Τσαγκαράκη, μπαρίστα

«Τα προτιμάμε από τα χάρτινα, γιατί είναι πιο στιβαρά, αλλά τα πετάμε δυστυχώς μετά.»

Μιχάλης Χριστοδούλου, Θαμώνας καφετέριας

Δείτε το ρεπορτάζ της Μιράντας Λυσάνδρου