Το μοντέλο του μοναδικού αγοραστή στον ηλεκτρισμό, υπέρ του οποίου μίλησε ο Υπουργός Ενέργειας, Γιώργος Παπαναστασίου, ναρκοθετώντας την ανταγωνιστική αγορά με την οποία εναρμονίζεται η Κύπρος, οδηγεί τη Μάλτα σε μεγάλες περιπέτειες.

Η τιμή του ρεύματος στο έτερο νησιώτικο κράτος είναι τεχνητά πολύ χαμηλή καθώς στηρίζεται σε κρατικές επιδοτήσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο, συνέτεινε σημαντικά στο να βρεθεί η νησιώτικη χώρα σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να της δίνει προθεσμία ως το 2027 για να αλλάξει ρότα.

Οι αυστηρές συστάσεις από τις Βρυξέλλες συνδέονται άρρηκτα με τα τεράστια ποσά που καταβάλλει η μαλτέζικη κυβέρνηση ώστε να κρατά κλειδωμένη τη λιανική τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας σε ένα από τα πιο χαμηλά επίπεδα στην Ευρώπη. Τον Αύγουστο του 2025, η Βαλέτα ήταν η τρίτη φθηνότερη (13,54) πρωτεύουσα ανάμεσα σε 33 κράτη, αναλογικά και με την αγοραστική τους δυνατότητα. Το ίδιο διάστημα, η Λευκωσία ήταν η έβδομη ακριβότερη (31,73) για τους οικιακούς καταναλωτές.

Το αφήγημα του Υπουργού και τα πραγματικά στοιχεία

Πώς εξηγείται αυτή η μεγάλη διαφορά; Σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαναστασίου, «ένας προμηθευτής αγοράζει στη βάση προσφορών ή μειοδοτικών διαγωνισμών, διασφαλίζοντας κοστοστρέφεια και χαμηλότερες τιμές από ιδιώτες παραγωγούς». Ας δούμε όμως τι αναφέρουν οι ίδιοι οι Μαλτέζοι για το θέμα (Malta Today, Thesiftnews, Newsbook, Times of Malta). Η μαλτέζικη κυβέρνηση επιδότησε τις τιμές ηλεκτρισμού για τους οικιακούς καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, με τα ακόλουθα ποσά:

• 2021: 180 εκατομμύρια ευρώ από τους φορολογούμενους
• 2022: 234 εκατομμύρια ευρώ από τους φορολογούμενους
• 2023: 227 εκατομμύρια ευρώ από τους φορολογούμενους
• 2024: 320 εκατομμύρια ευρώ από τους φορολογούμενους
• 2025: 175 εκατομμύρια ευρώ από τους φορολογούμενους

Η μείωση των επιδοτήσεων κατά το τρέχον έτος ήταν αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής προειδοποίησης πως το μαλτέζικο μοντέλο λειτουργεί σαν δυναμίτης στα θεμέλια της οικονομίας, καθώς και της πρόσφατης ανακοίνωσης της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας που κάλεσε επισήμως την κυβέρνηση να εγκαταλείψει τη στρατηγική των επιδοτήσεων πριν να είναι πολύ αργά.

Προ τριετίας, η μαλτέζικη κυβέρνηση, για να κρατήσει το μοντέλο του μοναδικού αγοραστή στον αναπνευστήρα, άρχισε να επιδοτεί με δεκάδες εκατομμύρια ευρώ την Enemalta για λειτουργικά έξοδα και συντήρηση του εθνικού δικτύου. Λόγω του μονοπωλίου, το επενδυτικό ενδιαφέρον για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πάτωσε, ενώ η επάρκεια της χώρας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους Ιταλούς. Το 2024, το 32,4% της παρεχόμενης ηλεκτρικής ενέργειας σε καταναλωτές, προήλθε από την ηλεκτρική διασύνδεση με τη Σικελία, από το οποίο μόλις το 8% προήλθε από ΑΠΕ.

Το θετικό για τη Μάλτα είναι πως το 60% της ντόπιας ηλεκτροπαραγωγής προέρχεται από φυσικό αέριο και μόλις το 0,3% από τα ρυπογόνα πετρελαιοειδή. Το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ωστόσο παρέμεινε πέρυσι στο 7,3%, αισθητά χαμηλότερο από τα ποσοστά που ζητά η ευρωπαϊκή οδηγία στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.

Κι όμως, στην Κύπρο, κάποιοι εμπλεκόμενοι στην πολιτική, όπως και εμπειρογνώμονες στην ενέργεια, εξιδανικεύουν το μοντέλο του μοναδικού αγοραστή επικαλούμενοι στοιχεία που δεν επιβεβαιώνονται, όπως ότι οι μαλτέζικες ΑΠΕ παρήγαγαν το 18% της ηλεκτρικής ενέργειας. Πρόκειται για ένα ευκαιριακό αφήγημα προς τους καταναλωτές που πληρώνουν ακριβά το ρεύμα, από τους ίδιους κύκλους που υποσκάπτουν την ανταγωνιστική αγορά. Με φόντο βεβαίως και τις βουλευτικές εκλογές του 2026.

Τεράστια ποσά για ατέλειωτα έργα

Το μοναδικό θετικό παράδειγμα που θα μπορούσε να αντλήσει ο Κύπριος Υπουργός Ενέργειας από το άκρως κοστοβόρο μοντέλο της Μάλτας, αφορά στην ικανότητά της να αξιοποιεί το φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή όμως δεν το επικαλέστηκε. Διότι στην Κύπρο, οι αποφάσεις του έχουν καταστήσει ακόμα πιο μακρινή την προοπτική για έλευση φυσικού αερίου, στρώνοντας χαλί στις εκπομπές ρύπων που πληρώνουν οι καταναλωτές και για τα επόμενα χρόνια. Θυμίζουμε ότι:

• Αποφάσεις της τελευταίας στιγμής από τον Γιώργο Παπαναστασίου, τορπίλισαν μια ώριμη προσυμφωνία μεταξύ ΕΤΥΦΑ και υπεργολάβου στο Βασιλικό για την ολοκλήρωση των χερσαίων εργασιών σε 15 μήνες.
• Δεν παρουσίασε ακόμα καμία εναλλακτική επιλογή, παρά μόνο περιμένει την έκθεση ενός ακόμα συμβούλου, για προβλήματα στις υποδομές που έχουν ήδη εντοπιστεί προ διετίας και για τα οποία είχαν συμφωνηθεί οι θεραπείες.
• Προκάλεσε τα ερωτήματα βουλευτών, τι εννοεί με την αναφορά του για αλλαγή πλεύσης και αν αυτή σχετίζεται με τα πλάνα που ο ίδιος, ως διευθύνων σύμβουλος της VTTV, δήλωσε ότι προωθούσε, λίγο πριν διοριστεί ως Υπουργός Ενέργειας από τον Νίκο Χριστοδουλίδη.
• Προκάλεσε το ερώτημα, για ποιο λόγο ενώ αποδεσμεύτηκε εγγυητική 40 εκατομμυρίων ευρώ προς όφελος της κινεζικής CPP, που αφορούσε τις εργασίες μετατροπής του «Προμηθέα» σε FSRU, όπως ενημέρωσε η ΕΤΥΦΑ τη Βουλή, εννέα μήνες μετά την αναχώρηση του πλοίου από τη Σανγκάη, όχι μόνο δεν υλοποιήθηκε το έργο αλλά κρίθηκε ότι έλειπαν και δύο συστήματα (γεννήτρια αζώτου και βαλβίδες) συνολικού κόστους 209 χιλιάδων ευρώ.

Κατά τα άλλα, στον Κύπριο φορολογούμενο κοστίζει 315 χιλιάδες ευρώ κάθε μήνα η τεχνική και λειτουργική διαχείριση του «Προμηθέα», πάντα με βάση τα στοιχεία που έδωσε η ΕΤΥΦΑ στην Επιτροπή Ενέργειας της Βουλής. Ενημέρωσε επίσης ότι για συμβούλους, δικηγόρους και για τα έξοδα που αφορούν τη διαιτησία στο Λονδίνο (απέναντι στην κοινοπραξία CPP-Metron), το κόστος για το δημόσιο έφτασε ήδη τα 10 εκατομμύρια ευρώ.