Το Πάσχα, η μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης που τελείται σε ανάμνηση της ανάστασης του Χριστού, προέρχεται ετυμολογικώς από την εβραϊκή λέξη pāsah («πέρασμα»). Ως μια γιορτή που σηματοδοτεί το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή, δηλαδή τη νίκη της ζωής επί του θανάτου, το Πάσχα (ή Λαμπρή στα Ελληνικά) αποτέλεσε προσφιλές θέμα για κορυφαίους εκπροσώπους της ελληνικής λογοτεχνίας.
Τη χαρμόσυνη είδηση της Ανάστασης του Κυρίου κομίζει ο Διονύσιος Σολωμός, καλώντας εχθρούς και φίλους να συμφιλιωθούν, την ώρα που οι εκκλησίες και τα πρόσωπα λάμπουν από το φως των αναμμένων λαμπάδων.
Διονύσιος Σολωμός, «Η ημέρα της Λαμπρής» (απόσπασμα)
«Χριστός ανέστη! Νέοι, γέροι και κόρες,
όλοι, μικροί – μεγάλοι, ετοιμαστείτε
μέσα στες εκκλησίες τες δαφνοφόρες
με το φως της χαράς συμμαζωχτείτε
ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες
ομπροστά στους Αγίους και φιληθείτε!
Φιληθείτε γλυκά, χείλη με χείλη,
πέστε Χριστός ανέστη, εχθροί και φίλοι!
Δάφνες εις κάθε πλάκα έχουν οι τάφοι,
και βρέφη ωραία στην αγκαλιά οι μανάδες
γλυκόφωνα, κοιτώντας τες ζωγραφι-
σμένες εικόνες, ψάλλουνε οι ψαλτάδες
λάμπει το ασήμι, λάμπει το χρυσάφι
από το φως που χύνουνε οι λαμπάδες
κάθε πρόσωπο λάμπει απ’ τ’ αγιοκέρι,
όπου κρατούνε οι Χριστιανοί στο χέρι».
Το Πάσχα κατέχει εξέχουσα θέση στο έργο του κοσμοκαλόγερου των ελληνικών γραμμάτων, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Στο διήγημα «Χωρίς στεφάνι», περιγράφει πώς βίωνε τη Μεγάλη Εβδομάδα μια γυναίκα στην Αθήνα του 19ου αιώνα.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Χωρίς στεφάνι» (απόσπασμα)
«Ήρχετο η Μεγάλη Πέμπτη και αυτή άναφτε την φωτιάν της, έστηνε την χύτραν της, κι έβαπτε κατακόκκινα τα πασχαλινά αυγά. Ύστερον ητοίμαζε την λεκάνην της, εγονάτιζεν, εσταύρωνε τρεις φορές τ’ αλεύρι κι εζύμωνε καθαρά και τεχνικά τις κουλούρες, κι ενέπηγε σταυροειδώς επάνω τα κόκκινα αυγά. […] Ωραίον και πολύ ζωντανόν, και γραφικόν και παρδαλόν, ήτο το θέαμα. Οι πολυέλαιοι ολόφωτοι αναμμένοι, αι άγιαι εικόνες στίλβουσαι, οι ψάλται αναμέλποντες τα Πασχάλια, οι παπάδες ιστάμενοι με το Ευαγγέλιον και την Ανάστασιν επί των στέρνων, τελούντες τον Ασπασμόν».
Ο Κώστας Βάρναλης, απευθυνόμενος στον Χριστό, επισημαίνει τη χαρά που έφερε η Ανάστασή Του, η οποία κράτησε για λίγο.
Κώστας Βάρναλης, «Το πέρασμά Σου» (απόσπασμα)
«Ήρθες Εσύ μιαν άγιαν ώρα,
όραμα θείο και ξαφνικό,
και γέμισε ήλιο, ανθόν, οπώρα,
κελαηδισμόν παθητικό
όλ’ η καρδιά μας, όλ’ η χώρα.
Αχ! τόσο λίγο να βαστάξει
τούτ’ η γιορτή κι η Πασκαλιά!…
Έφυγες κι έχουμε ρημάξει
ξανά και πάλι. Η Πασκαλιά
γιατ’ έτσι λίγο να βαστάξει!»
Στο ομότιτλο ποίημά του, ο Νίκος Καζαντζάκης βάζει τη Μαγδαληνή να μιλά για τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού, διαβεβαιώνοντας ότι ο Χριστός δεν θα πεθάνει, ακόμα κι αν όλοι τον αρνηθούν.
Νίκος Καζαντζάκης, «Μαγδαληνή»
«Ω Κύριε, εγώ ‘μαι που έσπασα σαν μυρογιάλι
στα ιερά σου πόδια την καρδιά μου, και τα ολόξανθα
μακριά μαλλιά μου εγώ τ’ ανέμισα στις τρέμουλες,
σκυφτές των Αποστόλων κεφαλές, σαν φλάμπουρο!
Εγώ ‘μαι που όντας όλοι οι εδικοί μακριάθε
κοιτώντας το σταυρό σε κλαίγαν σκορπισμένοι,
στεκόμουν στο πλευρό σου παραστάτης, κι όρθια
στα χέρια μου εδεχόμουν, στην ποδιά, στο πρόσωπο,
πηχτό, ζεστό, σαν όμπρο θερινό, το γαίμα σου!
Κ’ έκραζα: Ανοίξου γης, ποτίσου γης, σκιρτήστε
σαν σπόροι αθάνατοι στο χώμα, ώ πεθαμένοι!
Χριστέ, κι αν όλοι σ’ αρνηθούν, δεν θα πεθάνεις!
Γιατί στον κόρφο μου το αθάνατο νερό
κρατώ και σε κερνώ, και κατεβαίνεις πάλι
στη γης, και περπατάς μαζί μου στα χωράφια,
βολές σωπαίνοντας γλυκά, βολές ταΐζοντας
τον Λόγο τον καλό στα πεινασμένα πλήθη».
Από την άλλη, ο Άγγελος Σικελιανός χρησιμοποιεί το χαρμόσυνο άγγελμα της Ανάστασης ως αφορμή για την ψυχική ανάταση και τη νοητική εξύψωση των ανθρώπων.
Άγγελος Σικελιανός, «Στ᾽ όσιου Λουκά το Μοναστήρι» (απόσπασμα)
«Στ’ Οσιου Λουκά το μοναστήρι, απ’ όσες
γυναίκες του Στειριού συμμαζευτήκαν
τον Επιτάφιο να στολίσουν, κι όσες,
μοιρολογήτρες, ως με του Μεγάλου
Σαββάτου το ξημέρωμα αγρυπνήσαν,
ποια να στοχάστη έτσι γλυκά θρηνούσαν! –
πώς, κάτου απ’ τους ανθούς, τ’ ολόαχνο σμάλτο
του πεθαμένου του Αδωνη ήταν σάρκα
που πόνεσε βαθιά;
Γιατί κι ο πόνος
στα ρόδα μέσα, κι’ ο επιτάφιος θρήνος,
κ’ οι αναπνοές της άνοιξης που μπαίναν
απ’ του ναού τη θύρα, αναφτερώναν
το νου τους στης Ανάστασης το θάμα,
και του Χριστού οι πληγές σαν ανεμώνες
τους φάνταζαν στα χέρια και στα πόδια,
τι πολλά τον σκεπάζανε λουλούδια,
που έτσι τρανά, έτσι βαθιά ευωδούσαν!»
Με αφετηρία τη Σταύρωση του Χριστού, ο Κωστής Παλαμάς γράφει για τη νίκη της χριστιανικής πίστης παρά τις δοκιμασίες που πέρασε.
Κωστής Παλαμάς, «Το τραγούδι του Σταυρού» (απόσπασμα)
«Κι έγειρ’ Εκείνος το άχραντο κεφάλι και ξεψύχησε
στο μαύρο το κορμί μου απάνου·
άστρα γινήκαν τα καρφιά του μαρτυρίου του, άστραψα
κι από τα χιόνια πιο λευκός τα αιώνια του Λιβάνου.
Οι καταφρονεμένοι μ’ αγκαλιάσανε
και σαν βουνά και σαν Θαβώρ υψώθηκαν εμπρός μου·
οι δυνατοί του κόσμου με κατάτρεξαν
γονάτισα στον ήσκιο μου τους δυνατούς του κόσμου.»
Με τη σειρά του, ο Γιάννης Ρίτσος γράφει με τον δικό του μοναδικό τρόπο ότι οι εκκλησίες την άνοιξη περιμένουν τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού.
Γιάννης Ρίτσος, «Εαρινή Συμφωνία» (απόσπασμα)
«Άκου τα σήμαντρα
των εαρινών εκκλησιών.
Είναι οι εκκλησίες
που δεν γνώρισαν τη σταύρωση
και την ανάσταση.
Γνώρισαν μόνο τις εικόνες
του Δωδεκαετούς
που ‘χε μια μάνα τρυφερή
που τον περίμενε τα βράδια στο κατώφλι
έναν πατέρα ειρηνικό που ευώδιαζε χωράφι
που ‘χε στα μάτια του το μήνυμα
της επερχόμενης Μαγδαληνής.»
Αναφερόμενος στη γερμανική κατοχή της Ελλάδας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Οδυσσέας Ελύτης συνδυάζει στο «Άξιον Εστί» την απουσία της ελπίδας με την προσδοκία της Ανάστασης. Η χριστιανική πίστη λειτουργεί παρηγορητικά για τους δοκιμαζόμενους Έλληνες.
Οδυσσέας Ελύτης, «Άξιον Εστί» (απόσπασμα)
«Πάρθηκεν από μάγους το σώμα του Μαγιού
Το `χουνε θάψει σ’ ένα μνήμα του πέλαγου
σ’ ένα βαθύ πηγάδι το `χουνε κλειστό
μύρισε το σκοτάδι κι όλη η άβυσσος.
Θεέ μου Πρωτομάστορα, μέσα στις πασχαλιές και Συ
Θεέ μου Πρωτομάστορα, μύρισες την Ανάσταση.»
Ο Κώστας Μόντης εστιάζει στην απεικόνιση της Παναγίας στη χριστιανική εικονογραφία, τονίζοντας ότι η Παναγία ξέρει ότι ο γιος της θα σταυρωθεί υπέρ των ανθρώπων.
Κώστας Μόντης, «Μια εικόνα Παναγιάς κι ο Ιησούς»
«Απ᾽ εκείνο το σφίξιμο στην αγκαλιά Της
καταλαβαίνεις πως ξέρει πως θα Της τον πάρουμε
απ᾽ εκείνο το βλέμμα που μας βλέπει
καταλαβαίνεις πως ξέρει πως θα Της τον πάρουμε.»
Τέλος, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, αφορμώμενος από μια ρήση του βιολιστή και διευθυντή ορχήστρας Γεχούντι Μενουχίν, υποδεικνύει ότι κάθε θάνατος πρέπει να συνοδεύεται από ανάσταση των πάντων.
Κυριάκος Χαραλαμπίδης, «Πάσχα 1999» (απόσπασμα)
«Και κάθε θάνατος οφείλει
να σφραγιστεί από μιαν Ανάσταση.
Ανάσταση ερπετών, Ανάσταση εντόμων,
Ανάσταση των εν Χριστώ αρνίων,
Ανάσταση εθνών, ιχθύων, πτηνών,
Ανάσταση Ποιήσεως και Μουσικής.»
