Πραγματοποιήθηκε το διήμερο 30 Σεπτεμβρίου-1Οκτωβρίου 2025 στην Αθήνα το 8^ο Επιστημονικό Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα (SCOHRE) με τη συμμετοχή περισσοτέρων από 200 ειδικών από 51 χώρες, ανάμεσα στις οποίες και η Κύπρος.

Κατά τη φετινή διοργάνωση που έλαβε χώρα στο Μουσείο Γουλανδρή και που πραγματοποιήθηκε τόσο με φυσική όσο και με διαδικτυακή παρουσία, αναδείχθηκε η σημασία της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα, ως ουσιαστικός πυλώνας της σύγχρονης πολιτικής της Δημόσιας Υγείας σε ευρωπαϊκό αλλά και ευρύτερα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι συμμετέχοντες μέσα από τις ομιλίες και παρουσιάσεις επιστημονικών μελετών, διατύπωσαν την ανάγκη απεγκλωβισμού από δογματισμούς, προκειμένου η παγκόσμια πολιτική για το κάπνισμα πάντοτε με γνώμονα την μείωση της βλάβης των επιπτώσεών του, να έχει ως βάση την επιστήμη, τα δεδομένα που προκύπτουν από την επιστημονική έρευνα και τη δημόσια υγεία ως αδιαπραγμάτευτο αγαθό.

Κεντρικό μήνυμα που αναδείχθηκε σε όλες τις θεματικές του συνεδρίου ήταν πως η οριστική διακοπή του καπνίσματος εξακολουθεί να αποτελεί τον χρυσό κανόνα· Ωστόσο, λαμβανομένης υπόψη της υπαρκτής πραγματικότητας ότι ένα σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού εξακολουθεί να παραμένει δέσμιο του συμβατικού τσιγάρου (με όλες τις επιπτώσεις που αυτό συνεπάγεται), η στροφή προς εναλλακτικά προϊόντα καπνού— ηλεκτρονικά τσιγάρα, προϊόντα θέρμανσης καπνού και προϊόντα νικοτίνης — δεν παύει να συνιστούν μια ρεαλιστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη επιλογή μείωσης της βλάβης, για όσους καπνιστές δεν επιθυμούν να διακόψουν οριστικά το κάπνισμα.

Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της SCOHRE, οι Καθηγητές Ι. Οικονομίδης, D. Sweanor, A. Fal, Κ. Φαρσαλινός και F. Mili, χαιρέτισαν την έναρξη των εργασιών και παρουσίασαν τους στόχους του φετινού Συνεδρίου.

Το Σουηδικό μοντέλο

Ο Σουηδός Ομότιμος Καθηγητής, Karl Fagerstrom στην εναρκτήρια ομιλία του με τίτλο «History and Future of Nicotine, plus some Learnings from the Swedish Endgame», αναφέρθηκε στο παρελθόν και το μέλλον της νικοτίνης, καθώς και στα διδάγματα που προκύπτουν από την επιτυχία της χώρας του σε επίπεδο στατιστικών.

Η Σουηδία συγκεκριμένα, έχει κατορθώσει να μειώσει τον επιπολασμό του καπνίσματος σε μόλις 5% – το χαμηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση -κάτι που σε μεγάλο βαθμό αποδίδεται στη διάδοση του «snus», ενός εναλλακτικού προϊόντος που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν ευρέως από τους Σουηδούς εργάτες.

Ευρωπαϊκή πολιτική στρατηγική

Τις απόψεις του για τον σημαντικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα εργαλεία της στρατηγικής Μείωσης της Βλάβης στη βελτίωση της δημόσιας υγείας παρουσίασε από την πλευρά του ο Δρ. Στέλιος Κυμπουρόπουλος, Έλληνας Ψυχίατρος και πρώην Ευρωβουλευτής, ο οποίος τόνισε, την ανάγκη οι πολιτικές και ρυθμιστικές αποφάσεις εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα.

Όπως υπογράμμισε ο Δρ. Κυμπουρόπουλος, τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος δεν περιορίζονται στη σωματική υγεία του καπνιστή, αλλά επεκτείνονται και στην ψυχική του ευεξία, μειώνοντας το άγχος και την κατάθλιψη, ενώ βελτιώνουν τη συγκέντρωση και την ποιότητα ζωής.

Από την άλλη ωστόσο, ο Δρ. Κυμπουρόπουλος σημείωσε ότι η μείωση της βλάβης για τους καπνιστές αποτελεί υποχρέωσή μας, εφόσον υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές επιλογές, οι οποίες υπόκεινται σε αυστηρά ρυθμιστικά πλαίσια.

Σε κάθε περίπτωση όμως, ο Δρ. Κυμπουρόπουλος τόνισε την ανάγκη λήψης αυστηρών μέτρων για την προστασία των νέων από το κάπνισμα.

Σε επίπεδο διαχείρισης ο Έλληνας Ψυχίατρος πρότεινε πέντε βασικές πολιτικές που μπορούν να αποτελέσουν πυλώνες στρατηγικής της Ε.Ε., τονίζοντας ότι «η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει σε έξυπνα και πρακτικά ρυθμιστικά πλαίσια, τα οποία θα βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, με σκοπό τη μείωση του καπνίσματος, την προστασία των νέων και την αποτροπή ανάπτυξης της παράνομης εμπορίας καπνικών προϊόντων».

Δημόσια Υγεία και οικονομικές επιπτώσεις

Στο πλαίσιο του συνεδρίου συζητήθηκαν επίσης ζητήματα Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Δημόσιας Υγείας υπό τον συντονισμό του Καθηγητή Andrzej Fal και με ομιλητές τους Martin Smatana (Σλοβακία), Δρ. Ranko Stevanovic (Κροατία) και Δρ. Jiri Votruba (Τσεχία). Επί τάπητος οι ομιλητές έθεσαν το θέμα των προκλήσεων που προκαλούν οι αυξανόμενες δαπάνες δημόσιας υγείας στην Ευρώπη.

Αφού παρουσιάστηκαν διαφορετικές οπτικές, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι, στις περισσότερες χώρες οι προϋπολογισμοί υγείας είναι πλέον πρακτικά αδύνατο να συνεχίσουν να αυξάνονται.

Πάνω σε αυτό ο Καθηγητής Fal, τόνισε ότι η σημαντική οικονομική επιβάρυνση που προκαλούν τα χρόνια νοσήματα, αναπόφευκτα καθιστά τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα και την αποκατάσταση, στρατηγικές πρόληψης καίριας σημασίας, όχι μόνο από ιατρικής, αλλά και από οικονομικής απόψεως.

Το νέο νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας

Η  κ. Χριστίνα-Μαρία Κράββαρη, Γενική Γραμματέας Δημόσιας Υγείας, μιλώντας στο πλαίσιο του συνεδρίου, παρουσίασε τα βασικά σημεία του νέου Νόμου για την «Προστασία των ανηλίκων από προϊόντα καπνού και αλκοόλ», που ψηφίστηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο του 2025. Πρόκειται για έναν Νόμο που θεσπίζει ένα συνεκτικό και ολοκληρωμένο πλαίσιο, καλύπτοντας τα υφιστάμενα νομοθετικά κενά.

Η κ. Κράββαρη τόνισε ότι «από το 2019, η πολιτική που εφαρμόζουμε για τον έλεγχο του καπνίσματος βασίζεται σε αποδείξεις και σε αυστηρή επιστημονική αξιολόγηση των νέων προϊόντων νικοτίνης, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητάς τους να προκαλούν μειωμένη βλάβη».

Πρόσθεσε ότι η προσέγγιση αυτή, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, οδήγησε την Ελλάδα την τριετία 2020-2023, στην επίτευξη της δεύτερης μεγαλύτερης μείωσης του επιπολασμού του καπνίσματος στην Ε.Ε..

Πρόκειται, όπως είπε, για μία «ρεαλιστική προσέγγιση, που βασίζεται στην αναγνώριση της υποχρέωσής μας να συνεχίσουμε να ενισχύουμε την προστασία της δημόσιας υγείας».

Η κ. Κράββαρη επανέλαβε, τέλος, τη θέση του Υπουργού Υγείας, σύμφωνα με την οποία «η Ελλάδα χαιρετίζει την αναθεώρηση της Οδηγίας για τα Προϊόντα Καπνού, υπό την προϋπόθεση ότι, αφενός, όλες οι διαδικασίες, όπως η έκθεση αξιολόγησης, η εκτίμηση επιπτώσεων και η δημόσια διαβούλευση, πραγματοποιούνται ορθά, και αφετέρου, ότι η αναθεώρηση βασίζεται σε πραγματικά και επικαιροποιημένα επιστημονικά δεδομένα».

Ανάγκη για εμπεριστατωμένη πληροφόρηση

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο συνέδριο παρουσίασε η συζήτηση με θέμα «Οι παρανοήσεις των καταναλωτών και των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις επιβλαβείς επιδράσεις της νικοτίνης» με συντονιστή τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Φαρσαλινό, ο οποίος υπογράμμισε την ανάγκη να αντιμετωπίζονται ενεργά οι παρανοήσεις οι οποίες, αν και έχουν διαψευσθεί επιστημονικά, εξακολουθούν να αναπαράγονται.

Οι συμμετέχοντες στη συζήτηση, Καθηγητές Giovanni Li Volti και  Rohan Andrade Sequeira, αλλά και ο Damian Sweeney, συμφώνησαν ότι η επιστημονική κοινότητα οφείλει να κοινοποιεί ευρέως τα βασισμένα σε αποδείξεις ευρήματά της, ενώ τα μέσα ενημέρωσης φέρουν την ευθύνη για την έγκαιρη αποκατάσταση της αλήθειας σε περιπτώσεις παραπληροφόρησης και για την ισορροπημένη, τεκμηριωμένη κάλυψη θεμάτων που αφορούν ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως είναι η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα.

Σύμβασης Πλαισίου για τον Έλεγχο του Καπνίσματος

Ο Clive Bates, κορυφαίος ειδικός σε ζητήματα πολιτικής για τον έλεγχο του καπνίσματος, αντιπαρέβαλε τις αρχικές προσδοκίες της Σύμβασης Πλαισίου για τον Έλεγχο του Καπνίσματος με τη σημερινή πραγματικότητα, χαρακτηρίζοντάς την ως «μια καλή ιδέα που πήγε στραβά».

Σκοπός της δημιουργίας της Σύμβασης της FCTC ήταν η αντιμετώπιση της παγκόσμιας κρίσης που προκαλεί το κάπνισμα, μέσω της μείωσης των επιπτώσεών του στην υγεία, την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον.

Η Σύμβαση παρείχε στα κράτη ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικών, που περιλάμβανε την απαγόρευση της διαφήμισης, την αύξηση της φορολογίας, τον περιορισμό των πωλήσεων προϊόντων καπνού και την ενίσχυση των προγραμμάτων διακοπής του καπνίσματος.

Ωστόσο, όπως επισήμανε ο κ. Bates, η σημερινή έμφαση στη νικοτίνη και στην εξάρτηση από αυτήν έχει απομακρύνει τον αρχικό στόχο της Σύμβασης – τη μείωση της βλάβης που σχετίζεται με το κάπνισμα.

Ο κ. Bates ανέδειξε πέντε βασικές παρεκκλίσεις από τον αρχικό σκοπό της FCTC:

• Εσφαλμένες συγκρίσεις κινδύνου μεταξύ συμβατικών τσιγάρων και νέων προϊόντων
• Υπερβολική έμφαση στη νικοτίνη και στην εξάρτηση
• Μονομερής εστίαση στα άτομα νεαρής ηλικίας
• Υπερβολική ενασχόληση με την καπνοβιομηχανία
• Απαγόρευση των εναλλακτικών προϊόντων μειωμένου κινδύνου

Εμπιστοσύνη στην επιστήμη

Η μείωση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τις αρχές υγείας, με έμφαση στη νικοτίνη και τα προϊόντα καπνού, ήταν μια επίσης θεματική που απασχόλησε το φετινό συνέδριο, με τον Καναδό ακαδημαϊκό, David T. Sweanor, να σημειώνει πως η εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο ανέρχεται μόλις στο 52%, ενώ στις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες το ποσοστό αυτό είναι ακόμη χαμηλότερο. Στον αντίποδα, πρόσφατη παγκόσμια μελέτη κατέδειξε ότι η συνολική εμπιστοσύνη των πολιτών στην επιστήμη, παραμένει υψηλή.

Οι συμμετέχοντες στο συγκεκριμένο πάνελ, Martin Cullip, Filip Tokic και Mary Stamp, συμφώνησαν πάντως ότι η εμπιστοσύνη χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί, ενώ όταν χαθεί, δεν μπορεί να αποκατασταθεί από τη μία μέρα στην άλλη. Τόνισαν παράλληλα τη σημασία της διαφάνειας, της ειλικρίνειας και της προσήλωσης στα επιστημονικά δεδομένα, ως προϋποθέσεις για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού.

Οι διεθνείς προσπάθειες

Ως αποκορύφωμα της φετινής διοργάνωσης, η συνεδρία «Προς έναν συγκερασμό των απόψεων για τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα»   επικεντρώθηκε στη διεθνή συζήτηση σχετικά με τον ρόλο της μείωσης της βλάβης στις στρατηγικές ελέγχου του καπνίσματος και στις προσπάθειες που καταβάλλονται για την επίτευξη συναίνεσης.

Κοινή παραδοχή στο συνέδριο υπήρξε πάντως το γεγονός ότι παρά το αυξανόμενο πλήθος επιστημονικών αποδείξεων μείωσης της βλάβης σε καπνιστές που εγκαταλείπουν τα συμβατικά τσιγάρα και υιοθετούν τη χρήση εναλλακτικών προϊόντων, η αποδοχή των προϊόντων αυτών παραμένει περιορισμένη.  Ενδεικτικά, μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νέα Ζηλανδία, έχουν υιοθετήσει στρατηγικές μείωσης της βλάβης.

Οι Καθηγητές Pasquale Caponnetto και Francesco Fedele από την Ιταλία και οι Lubos Petruzelka και Jiří Votruba από την Τσεχία παρουσίασαν ωστόσο την πρόοδο που έχει σημειωθεί στις χώρες τους και τη μεθοδολογία που εφαρμόζουν για την ευρύτερη αποδοχή της προσέγγισης μείωσης της βλάβης μέσω της Δήλωσης Ομοφωνίας (Consensus Paper) στην Ιταλία για μια νέα στρατηγική κατά του καπνίσματος και του Μνημονίου Συναίνεσης στην Τσεχία για την υιοθέτηση της προσέγγισης μείωσης της βλάβης στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής πρόληψης του καρκίνου, αντίστοιχα.

«Βασικός πυλώνας η μείωση της βλάβης»

Ο Πρόεδρος της SCOHRE, Καθηγητής Ιγνάτιος Οικονομίδης, παίρνοντας τον λόγο στο συνέδριο, επανέλαβε τη δέσμευση της Εταιρείας για την αναδιαμόρφωση των πολιτικών ελέγχου του καπνίσματος, αφού όπως τόνισε «η μείωση της βλάβης πρέπει να αναγνωριστεί ως βασικός πυλώνας της πολιτικής Δημόσιας Υγείας, παράλληλα με την πρόληψη και τη διακοπή του καπνίσματος». Άλλωστε, συμπλήρωσε «οι πολιτικές πρέπει να έχουν ως γνώμονα την επιστήμη και όχι τις ιδεολογίες», ενώ «οι συνεργασίες μεταξύ χωρών, επαγγελμάτων και κοινωνιών είναι καίριας σημασίας».

Σε δηλώσεις του στην κάμερα του AlphaNews.Live, ο κ. Οικονομίδης είπε μεταξύ άλλων αναφερόμενος στο συνέδριο, ότι φέτος οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν μελέτες που αφορούν την μείωση κινδύνου τόσο από τη διακοπή καπνίσματος με τη χρήση νέων φαρμακοθεραπειών, αλλά ταυτόχονα μέσω της επίδρασης των νεότερων καπνικών προϊόντων. Το συνέδριο, πρόσθεσε, είχε ένα consensus στην παρουσίαση πολιτικών μείωσης κινδύνου που αφορούν την καρδιολογία, την πνευμονολογία, την ογκολογία και γενικότερα όλες εκείνες τις καταστάσεις που σχετίζονται με το κάπνισμα.

Ο Δρ. Κωνσταντίνος Φαρσαλινός – μέλος του ΔΣ του SCOHRE – επίσης μιλώντας στην κάμερα του Alpha News.Live, και αναφερόμενος στα εκάστοτε νομοθετικά πλαίσια σε σχέση με πολιτικές ελάττωσης της βλάβης του καπνίσματος και τα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος, είπε ότι κάθε νομοθεσία πρέπει να είναι ρεαλιστική στην εφαρμογή της, και ενώ πράγματι είναι πολύ ελκυστικό να πιστεύει κανείς ότι οι απαγορεύσεις ή οι περιοσιμοί θα μειώσουν τα ενδεχόμενα προβλήματα, η πραγματικότητα σε πάρα πολλές χώρες έχει δείξει ότι αυτό δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, είπε, μια πολύ περιοριστική νομοθεσία έχει δείξει να χάνεται ο έλεγχος από τους νομοθέτες και να πηγαίνει στην μαύρη αγορά.

Στο συνέδριο δόθηκε επίσης η ευκαιρία να συζητηθούν οι εφαρμογές πολιτικών και ελέγχου των νέων προϊόντων καπνού σε περιοχές της Αφρικής και της Ασίας, με τους ομιλητές να παρουσιάζουν τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάποιες χώρες όπως Τυνησία, Μαρόκο (για την Αφρική) και Μαλαισία, Χονγκ Κονγκ, Φιλιππίνες (για την Ασία), αναδεικνύοντας τις προκλήσεις αλλά και τις ευκαιρίες στην εφαρμογή πολιτικών μείωσης της βλάβης.

Οι συμμετέχοντες είχαν – τέλος – την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παρουσίαση 30 επιστημονικών εργασιών, που ανέδειξαν νέα ευρήματα στους τομείς: επιδημιολογία, τοξικολογία και χημεία αερολυμάτων, βιοδείκτες, διακοπή του καπνίσματος, ρυθμιστικά ζητήματα και αξιολόγηση νέων προϊόντων σε προκλινικές και κλινικές μελέτες.