Συγκεκριμένα ορισμό, καθώς και πιθανά μέτρα και ενέργειες για τα κράτη μέλη στις περιπτώσεις εργαλειοποίησης της μετανάστευσης στο πλαίσιο του κεκτημένου της ΕΕ, παρουσίασαν την Τρίτη από το Στρασβούργο ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς και ο η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ίλβα Γιοχάνσον, μετά τη συνάντηση του Κολεγίου των Επιτροπών στο περιθώριο των εργασιών της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Η πρόταση αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προτάσεων της Κομισιόν αναφορικά με τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν, τόσο σε σχέση με τα εσωτερικά όσο και σε σχέση με τα εξωτερικά σύνορα.
Στο πακέτο περιλαμβάνονται ακόμα πρόνοιες που σχετίζονται με τη συνεργασία στην αστυνόμευση για αποτροπή των δευτερευόντων μετακινήσεων αιτητών ασύλου σε άλλο κράτος μέλος από αυτό στο οποίο έφτασαν στην ΕΕ, καθώς και με την διασφάλιση του συντονισμού των πολιτικών για τα εσωτερικά και εξωτερικά σύνορα ώστε να μην επαναληφθούν τα όσα έγιναν κατά την έναρξη της πανδημίας και ώστε η επαναφορά ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα να αποτελεί μέτρο μόνο στην έσχατη ανάγκη.
Ορισμός και μέτρα
Στην πρόταση, ως εργαλειοποίηση μεταναστών ορίζεται «μια κατάσταση κατά την οποία μια τρίτη χώρα παρακινεί παράτυπες μεταναστευτικές ροές στην Ένωση μέσω της ενεργού ενθάρρυνσης ή διευκόλυνσης της μετακίνησης πολιτών τρίτων χωρών προς τα εξωτερικά σύνορα, προς ή από το εσωτερικό των εδαφών της και στη συνέχεια προς τα εν λόγω εξωτερικά σύνορα».
Όπως προστίθεται, τέτοιες ενέργειες αποτελούν εργαλειοποίηση όταν «είναι ενδεικτικές πρόθεσης μιας τρίτης χώρας να αποσταθεροποιήσει την Ένωση ή ένα κράτος μέλος, όπου η φύση τέτοιων πράξεων δύναται να θέσει σε κίνδυνο ουσιαστικές λειτουργίας του κράτους, συμπεριλαμβανομένης της εδαφικής του ακεραιότητας, την διατήρηση του νόμου και της τάξης και τη διασφάλιση της εθνικής του ασφάλειας».
Τα μέτρα που προβλέπονται από την πρόταση σε περίπτωση εργαλειοποίησης μεταναστών περιλαμβάνουν τον περιορισμό του αριθμού των σημείων διέλευσης των συνόρων και την εντατικοποίηση της επιτήρησης των συνόρων.
Επίσης προτείνονται πρόσθετα μέτρα όπως τη δυνατότητα παράτασης της προθεσμίας καταγραφής των αιτήσεων ασύλου έως και 4 εβδομάδες και την εξέταση όλων των αιτήσεων ασύλου στα σύνορα, εκτός από τις ιατρικές περιπτώσεις.
Τα κράτη μέλη θα έχουν επίσης τη δυνατότητα να θέσουν σε εφαρμογή διαδικασία διαχείρισης επείγουσας επιστροφής.
Ωστόσο τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν να εγγυώνται την αποτελεσματική πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και την πρόσβαση για τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που παρέχουν βοήθεια.
Οι προτάσεις θα πρέπει τώρα να συζητηθούν και να εγκριθούν από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προτού εφαρμοστούν.
Παρουσιάζοντας τους τρεις τομείς στους οποίους εντάσσονται οι προτάσεις, ο κ. Σχοινάς εξήγησε πως αφορούν τα διδάγματα από την πανδημία, την αποτροπή των δευτερευόντων μετακινήσεων και την απάντηση της ΕΕ στην εργαλειοποίηση των μεταναστών.
Εργαλειοποίηση
Όσον αφορά την εργαλειοποίηση μεταναστών, ο κ. Σχοινάς ανέφερε πως αυτή τη στιγμή υπάρχει μόνο πολιτικός ορισμός και πολιτική απάντηση, και πως χρειάζεται μια συγκεκριμένη ρύθμιση ώστε να μη χρειάζονται ad hoc λύσεις όπως η πρόσφατη αξιοποίηση του Άρθρου 78(3) της Συνθήκης για Λειτουργία της ΕΕ αναφορικά με την κατάσταση στην Πολωνία, τη Λετονία και τη Λιθουανία.
«Αυτό που κάνουμε σήμερα είναι η εισαγωγή ενός πιο μόνιμου μηχανισμού που επιτρέπει την τυποποίηση και την αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης» πρόσθεσε.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ο κ. Σχοινάς διευκρίνισε πως η καταγραφή του ορισμού της εργαλειοποίησης σε νομοθετικό επίπεδο έχει ως στόχο να διασφαλίζεται πως πριν εφαρμοστούν συγκεκριμένα μέτρα θα επιβεβαιώνεται πως βρίσκεται σε εξέλιξη προσπάθεια εργαλειοποίησης.
Μέρος αυτού του μηχανισμού θα είναι και ο ρόλος του Συμβουλίου, έτσι ώστε να μην εξαρτάται από την άποψη της Κομισιόν ή ενός κράτους μέλους κατά πόσο βρίσκεται σε εξέλιξη προσπάθεια εργαλειοποίησης, αλλά να υπάρχει και ένας πολιτικός έλεγχος στη διαδικασία.
Η Επίτροπος Γιοχάνσον υπενθύμισε πως η απόφαση για χαλάρωση των υποχρεώσεων των τριών κρατών μελών στα σύνορα με τη Λευκορωσία προκάλεσε αντιδράσεις μεταξύ άλλων και στο Κοινοβούλιο καθώς θεωρήθηκε αυθαίρετη, και πρόσθεσε πως για αυτό κατατίθεται σήμερα συγκεκριμένος νομικός ορισμός της εργαλειοποίησης και της αντιμετώπισής της.
Εσωτερικά και εξωτερικά σύνορα
Όσον αφορά τα διδάγματα από την πανδημία, ο κ. Σχοινάς υπενθύμισε πως κατά την έναρξη της πανδημίας τα μέτρα στα εξωτερικά σύνορα δεν ήταν ομοιόμορφα, και εξήγησε πως η Κομισιόν προτείνει μια «πιο ομοιόμορφη εισαγωγή μέτρων μέσω μιας δεσμευτικής απόφασης του Συμβουλίου» ώστε να υπάρχει προβλεψιμότητα και ενιαία στόχευση.
Αυτό, πρόσθεσε, ισχύει και για τα εσωτερικά σύνορα, όπου η Κομισιόν προτείνει εναλλακτικά μέτρα από το κλείσιμο συνόρων.
Η κ. Γιοχάνσον ανέφερε πως στην πρόταση καταγράφονται συγκεκριμένες εναλλακτικές ώστε να αποφεύγονται έλεγχοι στα σύνορα, μεταξύ άλλων μέσω της συνεργασίας σε αστυνομικό επίπεδο, χρήση των καταλόγων επιβατών ή ακόμα και επιβολή ορίων ταχύτητας στους αυτοκινητόδρομους ώστε να μπορούν να ελέγχονται αυτοματοποιημένα οι πινακίδες αυτοκινήτων.
Επεσήμανε πως τα κράτη μέλη θα μπορούν ακόμα να λαμβάνουν αποφάσεις για επιβολή μέτρων στα εσωτερικά σύνορα, κάθε έξι μήνες, όμως θα πρέπει να επεξηγούν τους λόγους για το γιατί αυτό γίνεται, ενώ όταν υπερβαίνουν τους 18 μήνες σε διάρκεια η Επιτροπή θα πρέπει να γνωμοδοτεί για την αναλογικότητα και την αναγκαιότητα των μέτρων.
Δευτερεύουσες μετακινήσεις
Όσον αφορά τις δευτερεύουσες μετακινήσεις, ο κ. Σχοινάς επεσήμανε πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία νομοθετική ρύθμιση για το θέμα, και πρόσθεσε πως αυτό που προτείνεται είναι να δοθεί η δυνατότητα, μέσω της αστυνομικής συνεργασίας, να επιστρέφονται αιτητές ασύλου στις χώρες άφιξης στην ΕΕ.
Η Επίτροπος Γιοχάνσον απαντώντας σε σχετική ερώτηση σημείωσε πως πρόκειται για πρόταση για σύσταση του Συμβουλίου και όχι υποχρεωτικό μέτρο.
Όπως είπε ο κ. Σχοινάς, η πρόταση αυτή δεν επιλύει το γενικότερο ζήτημα, το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσω της υιοθέτησης του νέου πακέτου που έχει προταθεί από την Κομισιόν για το άσυλο και τη μετανάστευση.
