Η εθελοντική αιμοδοσία είναι ο ορισμός της ενσυναίσθησης. Στην Κύπρο 60-65 χιλιάδες συνάνθρωποί μας καθοδηγούμενοι από το αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης προσέρχονται κάθε χρόνο στα κέντρα αιμοδοσίας για να προσφέρουν 450 ml αίμα κάθε φορά, ποσότητα ικανή να σώσει αυτόν που το έχει ανάγκη. Για ένα νεογνό 20 σταγόνες αίματος είναι αρκετές για να σωθεί.
Οι ανάγκες σε αίμα παγκύπρια ανέρχονται σε 300 μονάδες καθημερινά. Υποκατάστατο του αίματος δεν υπάρχει. Για αυτό και το σλόγκαν «η αιμοδοσία σώζει ζωές» αντικατοπτρίζει κυριολεκτικά την πραγματικότητα. Ποια είναι όμως η διαδρομή του αίματος από τη στιγμή που εξάγεται από το σώμα του εθελοντή μέχρι τη στιγμή που μεταγγίζεται σε έναν ασθενή για θεραπεία και αποκατάστασή; Υπάρχει έλεγχος; Και κάτω από ποιες διαδικασίες διεξάγεται αυτός ο έλεγχος;
Η διαδρομή του αίματος
«Η συλλογή του αίματος γίνεται παγκύπρια στους σταθμούς αιμοδοσίας και σε εξωτερικές αιμοδοσίες, και το βράδυ καταφθάνει στο Κέντρο Αίματος, την επόμενη μέρα γίνεται η επεξεργασία του αίματος, η τυποποίηση, ο έλεγχος και μετά θα γίνει η διανομή στις Τράπεζες Αίματος», εξηγεί η Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας.
Το Κέντρο Αίματος εδρεύει στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας κι έχει καθημερινή επικοινωνία με τις έξι Τράπεζες Αίματος που λειτουργούν 24 ώρες το 24ωρο σε Λευκωσία, Λεμεσό, Λάρνακα, Πάφο και Αμμόχωστο. Ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε Τράπεζας Αίματος που βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα για κάλυψη των επειγόντων περιστατικών, γίνεται και η διανομή.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Οι Τράπεζες Αίματος παραλαμβάνουν τα παράγωγα αίματος από το Κέντρο Αίματος, τα αποθηκεύουν, εξασφαλίζουν το απόθεμά τους και ανταποκρίνονται στις ανάγκες των δημόσιων και ιδιωτικών νοσηλευτηρίων. Τώρα λόγω της ένταξης του ΓΕΣΥ και για τον λόγο ότι έχουμε αύξηση στις ιατρικές υπηρεσίες φροντίδας από τα ιδιωτικά νοσηλευτήρια, έχουν περισσότερες ανάγκες για μετάγγιση και έχει αυξηθεί το ποσοστό που δίνουμε σε ιδιωτικές κλινικές και νοσηλευτήρια. Το ένα τρίτο των μονάδων οι οποίες κατατίθενται παγκύπρια τις δίνουμε σε άτομα με θαλασσαιμία».
Οι μονάδες που ζητήθηκαν για μετάγγιση και κάλυψη για χειρουργεία το 2023 ήταν 38% από δημόσια νοσηλευτήρια και 44% από ιδιωτικά. Πριν από τη λειτουργία του ΓΕΣΥ το 47% της ζήτησης προερχόταν από τα δημόσια νοσηλευτήρια και το 35% από τα ιδιωτικά. Ο αριθμός ζήτησης για άτομα με θαλασσαιμία παρέμεινε σταθερός. Ωστόσο, στο πλαίσιο του ΓΕΣΥ οι τελικές μεταγγίσεις που έγιναν το 2023 στα ιδιωτικά νοσηλευτήρια ήταν λιγότερες σε σχέση με τα δημόσια νοσηλευτήρια.
Έλεγχος συμβατότητας και ασφαλής μεταφορά
Κάθε νοσηλευτήριο, δημόσιο ή ιδιωτικό, το οποίο ζητά να εξασφαλίσει αίμα οφείλει να συμπληρώσει παραπεμπτικό αναγράφοντας με σαφήνεια τον λόγο για τον οποίο χρειάζεται το αίμα. Αν για παράδειγμα αφορά προγραμματισμένες εγχειρίσεις, χαμηλή αιμοσφαιρίνη ή πολυμεταγγιζόμενους ασθενείς. Μαζί με το αίτημα αποστέλλεται στην Τράπεζα Αίματος και δείγμα αίματος από τον ασθενή στον οποίο θα χορηγηθεί το αίμα. Η επικοινωνία νοσηλευτηρίων και Τραπεζών Αίματος διεξάγεται μέσω αδειοδοτημένων εταιρειών ώστε να διασφαλίζεται η ασφαλής μεταφορά των παραγώγων αίματος.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Παίρνουμε δείγμα από τον ασθενή και κάνουμε τον ενδεδειγμένο προμεταγγισιακό έλεγχο και έλεγχο συμβατότητας, ο οποίος περιλαμβάνει την ομάδα αίματος, την αντίστροφη ομάδα, αντισώματα, αυτοαντισώματα, γίνεται ένα ευρύ φάσμα ανοσοματολογικών εξετάσεων και ανάλογα με τα παράγωγα θα κάνουμε τον έλεγχο συμβατότητας αν αναφερόμαστε σε ερυθρά αιμοσφαίρια, και τότε θα κριθεί κατάλληλο το παράγωγο για να το διανέμουμε και να το δώσουμε στον ασθενή. Μέσω του συστήματος ποιότητάς μας γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή από τη στιγμή που παραλαμβάνουμε μία μονάδα αίματος πού πάει. Σε ποιον ασθενή και σε ποιο νοσηλευτήριο καταλήγει. Επομένως υπάρχει ιχνηλασιμότητα».
Η ανταπόκριση της Τράπεζας Αίματος στο αίτημα για εξασφάλιση αίματος είναι άμεση για επείγοντα περιστατικά. Η Τράπεζα Αίματος καταβάλλει κάθε προσπάθεια να ανταποκρίνεται σε όλες τις ανάγκες μετάγγισης, δίνοντας πάντα προτεραιότητα στα επείγοντα περιστατικά.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Από τη στιγμή που υποβάλλεται το αίτημα από νοσοκομεία και κλινικές και δίδεται το δείγμα χρειάζονται περίπου 25 λεπτά για να ολοκληρωθεί ο έλεγχος συμβατότητας. Στα επείγοντα περιστατικά σαφώς και θα ανταποκριθούμε πιο νωρίς, δίνοντας Όμικρον Αρνητικό. Άρα υπάρχουν διαδικασίες να ανταποκριθούμε σε επείγοντα περιστατικά πιο γρήγορα, μέχρι τη στιγμή που θα έρθει το δείγμα του ασθενή, να γίνουν οι κατάλληλες εξετάσεις και να δοθούν τα κατάλληλα παράγωγα».
Οι διαδικασίες και τα πρωτόκολλα που ακολουθούνται από το Κέντρο Αίματος και τις Τράπεζες Αίματος βασίζονται σε πρότυπο ποιότητας ISO.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Είμαστε ένα δίκτυο πλήρως διαπιστευμένων εργαστηρίων και είμαστε μία πρότυπη υπηρεσία και μοναδική. Ξεκίνησε η διαπίστευσή μας το 2017. Διαπιστεύτηκε το εργαστήριο της Τράπεζας Αίματος του ΓΝ Λευκωσίας και μετά ολοκληρώθηκε και στις έξι τράπεζες αίματος το 2021».
Η διαπίστευση διασφαλίζει ότι οι ασθενείς όπου και αν μεταγγιστούν, σε οποιαδήποτε επαρχία, σε οποιοδήποτε νοσηλευτήριο, κρατικό ή ιδιωτικό, θα αντιμετωπιστούν με τα ίδια κριτήρια. Μπορεί ωστόσο να αισθάνεται ασφαλής ο αιμοδότης ότι το αίμα του δεν καταστρέφεται; Έχουν ισότιμη μεταχείριση και αντιμετώπιση οι μεταγγιζόμενοι ασθενείς;
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Βεβαίως πρέπει να αισθάνεται ασφαλής. Όλες οι τράπεζες αίματος έχουν το ίδιο εγχειρίδιο ποιότητας και ακολουθούν τις ίδιες διαδικασίες και πρωτόκολλα. Άρα ό,τι γίνεται στη Λευκωσία γίνεται και στην Πάφο και στην Αμμόχωστο. Διασφαλίζοντας ότι ο κάθε ασθενής θα μεταγγιστεί βάσει ίδιων κριτηρίων και θα ανταποκριθούμε με τον ίδιο τρόπο όπου και να βρίσκεται».
Επιστροφή αίματος στις τράπεζες αίματος
Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το αίμα που διατίθεται στα νοσηλευτήρια δεν αξιοποιηθεί για οπουδήποτε λόγο, υπάρχουν όπως μας εξηγεί η κα Αδάμου, διαδικασίες επιστροφής του.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Είναι ευαισθητοποιημένοι και τα νοσηλευτήρια και οι κλινικές, καθημερινά δέχονται τηλεφωνήματα από εμάς ότι δεν έχει μεταγγιστεί να επιστραφεί στην Τράπεζα Αίματος. Επίσης μικρές τράπεζες αίματος των οποίων μπορεί να μην καταναλωθεί το απόθεμά τους, φέρνουν το αίμα κοντά μας πριν από την ημερομηνία λήξης και διατίθεται από την Τράπεζα Αίματος Λευκωσίας, λόγω του ότι διαχειρίζεται το 50% των μονάδων παγκύπρια. Αυτή είναι μια διαδικασία που εφαρμόζουμε με σκοπό να έχουμε λιγότερες καταστροφές σε παράγωγα αίματος. Για αυτό το λόγο έχουμε καταφέρει να έχουμε ένα πολύ μικρό ποσοστό καταστροφής αίματος και προχωρούμε να τον κάνουμε ακόμη μικρότερο αυτό το ποσοστό».
Μία μονάδα αίματος η οποία συλλέγεται από τον αιμοδότη, μετά την επεξεργασία διαχωρίζεται στα παράγωγά της: Στα λευκοαφαιρεμένα ερυθροκύτταρα, των οποίων η διάρκεια ζωής είναι 42 μέρες, στο φρέσκο κατεψυγμένο πλάσμα που λήγει ένα χρόνο μετά και τα αιμοπετάλλια που ζουν 5-7 μέρες.
Πριν από το 2017 οπόταν και ξεκίνησε η διαπίστευση των Τραπεζών Αίματος με το πρότυπο ποιότητας ISO η καταστροφή του διαθέσιμου αίματος ανερχόταν γύρω στο 2%. Πλέον το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί κάτω από 1% και ο στόχος είναι η περαιτέρω μείωση των καταστροφών.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Οι λόγοι που πολλές φορές μπορεί να καταστραφεί είναι γιατί ο ασθενής είχε μια ανεπιθύμητη αντίδραση επομένως δεν μπόρεσε να προχωρήσει η μετάγγιση ή μπορεί να γίνει κάποιο λάθος και να ξεπαγωθεί ή κάποιες ακατάλληλες συνθήκες τα οποία αυτά συμβαίνουν, αλλά στόχος μας να είναι πολύ χαμηλές οι καταστροφές παραγώγων. Οι ιδιωτικές κλινικές και δημόσια νοσηλευτήρια είναι πολύ ευαισθητοποιημένα για τα θέματα μετάγγισης. Όμως το 2024 έχουμε καθορίσει ως στόχο τη βέλτιστη διαχείριση. Μέσω αυτού του στόχου μας θα γίνει μία προσέγγιση με τις κλινικές, τα δημόσια και ιδιωτικά νοσηλευτήρια όπου θα κάνουμε μία ενημέρωση, για να αυξήσουμε την ευαισθητοποίηση αυτή με σκοπό την αιμοεπαγρύπνιση, τις επιστροφές αίματος, να έχουμε λιγότερες καταστροφές και να έχουμε περισσότερο καλύτερη διαχείριση στα παράγωγα αίματος».
Αύξηση στη ζήτηση αίματος
Το 2023 διατέθηκαν παγκύπρια για μετάγγιση:
- 72 χιλιάδες μονάδες ερυθρών αιμοσφαιρίων
- 16 χιλιάδες μονάδες φρέσκου κατεψυγμένου πλάσματος
- 7 χιλιάδες μονάδες αιμοπεταλίων
- 206 μονάδες κρυοιζήματος.
Εξυπηρετήθηκαν 88 χιλιάδες περιστατικά ασθενών.
Διενεργήθηκαν 965 χιλιάδες αναλύσεις σε ασθενείς για τη διάθεση παραγώγων αίματος.
Το 2021 οι μονάδες ερυθρών αιμοσφαρίων που διατέθηκαν για μετάγγιση ήταν 68 χιλιάδες σημειώνοντας σταδιακή αύξηση σε σχέση με το 2023, ενώ οι μονάδες κατεψυγμένου πλάσματος αυξήθηκαν κατά 14% και οι μονάδες αιμοπεταλίων κατά 31% την ίδια περίοδο.
Μαρία Αδάμου, Υπεύθυνη Τραπεζών Αίματος, Ιατρικές Υπηρεσίας Υπουργείου Υγείας
«Πρέπει να είμαστε περήφανοι που η χώρα μας είναι αυτάρκης σε αίμα γιατί έχει πολλές ανάγκες λόγω της θαλασσαιμίας. Ο Κύπριος είναι ένας συνειδητοποιημένος πολίτης και ανταποκρίνεται στο κάλεσμα για αιμοδοσία. Όμως ακούμε πολλές φορές έλλειψη αίματος για διάφορους λόγους. Ξεκινώντας από την πανδημία, υπήρχαν σοβαρές ελλείψεις αίματος διότι οι αιμοδότες δεν μπορούσαν να αιμοδοτήσουν γιατί νοσούσαν. Ένας άλλος λόγος είναι η εξέλιξη της ιατρικής. Οι αιμοδότες λαμβάνουν μηνύματα και ακόμα και προσωπικά τηλεφωνήματα για να αιμοδοτήσουν. Γνωρίζουμε ότι καμιά φορά γίνεται κουραστικό. Αλλά εμείς ως τράπεζα αίματος θα σας πούμε ότι πίσω από κάθε μήνυμα και πίσω από κάθε τηλεφώνημα κρύβεται ένας ασθενής που το έχει ανάγκη. Να θυμόμαστε πάντα ότι στον κύκλο της ζωής μας, είτε εμείς οι ίδιοι, είτε κάποιο δικό μας άτομο θα έχει την ανάγκη να μεταγγιστεί. Άρα είναι σημαντικό τώρα που είμαστε υγιείς να αιμοδοτήσουμε και να χαρίζουμε το πολυτιμότερο αγαθό στον συνάνθρωπό μας που το έχει ανάγκη».
Δείτε το ρεπορτάζ της Μιράντας Λυσάνδρου
