“Μιμνήσκεσθε των δεσμίων ως συνδεδεμένοι”
Προς Εβραίους Επιστολή Παύλου, Κεφ. Ιγ’, στ.3
Υπάρχουν κάποιες καταστάσεις για την περιγραφή των οποίων μία λέξη είναι αρκετή. Μια τέτοια κατάσταση είναι αυτή που επικρατεί σήμερα στις Κεντρικές Φυλακές και που η μόνη λέξη που θα μπορούσε να την περιγράψει αντικειμένικά και χωρίς φαμφάρες, είναι η λέξη “Ντροπή!”.
Συγκλονιστικές αποκαλύψεις διά στόματος των ίδιων των δεσμοφυλάκων, κάνουν λόγο για παραγεμισμένα κελιά χωρίς τουαλέτες, κρατούμενους να κοιμούνται στο πάτωμα, χώρους αναψυχής να έχουν μετατραπεί σε κοινόβια και καταστάσεις που σοκάρουν.
Διεύθυνση και δεσμοφύλακες καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες να ανταποκριθούν στην αποστολή τους, έχοντας να διαχειριστούν το βουνό προβλημάτων που απορρέουν από τον υπερπληθυσμό, αλλά και την εντελώς ακατάλληλη για τα δεδομένα του σήμερα, κτηριακή υποδομή του σωφρονιστικού μας ιδρύματος.
Από τη σύγχρονη εγκληματολογία, το φαινόμενο του υπερπληθυσμού θεωρείται ως το πρώτο χαρακτηριστικό της “κρίσης των φυλακών”. Στην περίπτωση της Κύπρου, μπορεί το πρόβλημα αυτό να χρονίζει, αλλά πλέον έχει φτάσει στο απροχώρητο.
Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους, αλλά επειδή στα κελιά διαβιούν άνθρωποι και όχι αριθμοί, έφτασε η στιγμή να αναδειχθεί η επίπτωσή τους σε επίπεδο καθημερινότητας όσων ζουν την κατάσταση.
Τριτοκοσμικές εικόνες
Στις Κεντρικές Φυλακές αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάνω από 1000 κρατούμενοι, ενώ η δυναμική της χωρητικότητάς τους δεν ξεπερνά τους 600. Υπηρεσιακά εργάζονται συνολικά 352 δεσμοφύλακες, αριθμός κατά πολύ μικρότερος από τον αναγκαίο.
Μιλώντας στο AlphaNews.Live ο Εκπρόσωπος Τύπου Κλαδικής Δεσμοφυλάκων της Παγκύπριας Συντεχνίας “ΙΣΟΤΗΤΑ” , Χρίστος Κυριάκου, προχώρησε σε συγκλονιστικές αποκαλύψεις σε σχέση με την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το σωφρονιστικό μας ίδρυμα.
Πιο συγκεκριμένα, η αναντιστοιχία αριθμών κρατουμένων-δεσμοφυλάκων γίνεται περισσότερο αντιληπτή αν σκεφτεί κανείς πως στη βραδινή βάρδια, ένας δεσμοφύλακας επωμίζεται τη φύλαξη 120 φυλακισμένων, ενώ δύο δεσμοφύλακες αναλαμβάνουν τη φύλαξη τους για τις ώρες 19.00-00.00 και τρεις για την πρωινή βάρδια.
Όλες οι πτέρυγες του σωφρονιστικού ιδρύματος - πλην της γυναικείας και εκείνης των ανηλίκων - κυριολεκτικά ασφυκτιούν.
Σύμφωνα με τον κ. Κυριάκου υπάρχουν αρκετά κελιά που φιλοξενούν ακόμη και πέντε κρατούμενους, οι οποίοι καλούνται να συνυπάρξουν μέσα σε 7 τετραγωνικά μέτρα. Με απλά μαθηματικά, σε κάθε κρατούμενο αναλογεί κάτι περισσότερο από ένα τετραγωνικό μέτρο.
Ως αποτέλεσμα αυτής της συμφόρησης οι φυλακισμένοι στερούνται ακόμη και το στοιχειώδες δικαίωμα στον ύπνο, αφού μερικοί από αυτούς δεν έχουν κρεβάτι και κοιμούνται στο πάτωμα με ένα στρώμα και ένα μαξιλάρι.
Αδιανόητο επίσης και το γεγονός της έλλειψης αποχωρητηρίου στα κελιά –με εξαίρεση αυτά της πτέρυγας υψίστης ασφαλείας. Όπως μας εξήγησε ο κ. Κυριάκου, η απουσία τουαλέτας πρακτικά σημαίνει ότι για να πάει κάποιος κρατούμενος για τη φυσική του ανάγκη θα πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι, να ξυπνήσει τις περισσότερες φορές και τους συγκρατούμενούς του, να περιμένει τον δεσμοφύλακα να έρθει να του ανοίξει, να τον πάει στο αποχωρητήριο και στη συνέχεια να τον οδηγήσει πίσω στο κελί.
Ωστόσο κατά τη διάρκεια της νύχτας, ένας δεσμοφύλακας που βγάζει βάρδια σε μία πτέρυγα μπορεί να κληθεί από 2, 3 ή και 4 κρατούμενους ταυτόχρονα γι’ αυτόν τον σκοπό. Με βάση τα πρωτόκολλα ασφαλείας ένα μόνο κελί ανοίγει τη φορά, συνεπώς οι υπόλοιποι θα πρέπει να περιμένουν υπομονετικά τη σειρά τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Σε μία απέλπιδα προσπάθεια να μπορέσει το σωφρονιστικό ίδρυμα να ανταποκριθεί στις υπάρχουσες ανάγκες, χώροι αναψυχής, όπως μας είπε ο κ. Κυριάκου, έχουν μετατραπεί σε μεγάλα κελιά όπου κοιμούνται μέχρι και 40 άτομα. Πρόκειται για τον κοινόχρηστο χώρο ψυγαγωγίας που υπάρχει σε κάθε πτέρυγα στον οποίο οι κρατούμενοι συνήθιζαν να περνούν τις ώρες τους μετά τον προαυλισμό και πριν τον ύπνο, παίζοντας επιτραπέζια ή βλέποντας τηλεόραση. Πλέον, ελλείψει χώρου, αυτό το δικαίωμα το έχουν στερηθεί.
Προβλήματα ασφαλείας
Η χωροταξική υποδομή των κεντρικών φυλακών αποτελεί ένα ακόμη αγκάθι στο όλο ζήτημα, αφού δεν βοηθά καθόλου τη σωστή επιτήρηση από το προσωπικό. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο τύπου της Συντεχνίας των Δεσμοφυλάκων ΙΣΟΤΗΤΑ, είναι αδύνατο για έναν δεσμοφύλακα επιβλέψει αποτελεσματικά τις πτέρυγες που έχουν σχήμα “Π”. Μόνη φωτεινή εξάιρεση το παλαιό τμήμα του κτηρίου, κατασκευής του 1894, στο οποίο τα κελιά βρίσκονται σε ευθεία διάταξη. Οι σύγχρονες φυλακές, σύμφωνα με τον κ. Κυριάκου, επιλέγουν για τη σωστότερη φύλαξη και επίβλεψη των κρατουμένων το ακτινωτό σχήμα διάταξης των κελιών, ώστε η βάση των δεσμοφυλάκων να είναι στο κέντρο.
Από την άλλη, το σημερινό κτήριο στερείται και ενός ακόμη σημαντικού στοιχείου, αυτού της αντισεισμικότητας, κάτι που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους τόσο για τους ίδιους τους δεσμοφύλακες, όσο και για τους κρατουμένους.
Οι δεσμοφύλακες της ΙΣΟΤΗΤΑΣ πάντως, θέτουν ως επιτακτική ανάγκη τη δημιουργία ενός νέου σύγχρονου σωφρονιστικού καταστήματος σχεδιασμένου στα πρότυπα της Ευρώπης.
Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν φαίνεται να βρίσκεται στα πλάνα της Κυβέρνησης, αφού από πληροφορίες που λαμβάνουν, οι σκέψεις που γίνονται είναι εκείνες της επέκτασης του υπάρχοντος οικοδομήματος και μεταφοράς της ανοικτής φυλακής σε κάποιο παραπλήσιο χώρο, ώστε η σημερινή ανοικτή φυλακή να μετατραπεί σε κλειστή. Η συντεχνία θεωρεί πως αυτά τα σχέδια δεν είναι τίποτε άλλο από μπαλώματα, που όχι μόνο δεν θα λύσουν το πρόβλημα, αλλά ενδεχομένως να δημιουργήσουν και περισσότερα, αφού παραβλέπουν το γεγονός ότι οι Κεντρικές Φυλακές συνορεύουν με τη νεκρή ζώνη, ενώ σε απόσταση 20 μέτρων υπάρχουν σπίτια.
«Τους μεταφέρουν στα δικαστήρια σαν τα κρέατα»
Αδιανόητο για ένα ευρωπαϊκό κράτος και η πληροφορία που μας έδωσε ο κ. Κυριάκου αναφορικά με τα οχήματα που χρησιμοποιούνται για τις μεταγωγές κρατουμένων στα δικαστήρια.
Πρόκειται για αστυνομικά βαν χωρητικότητας 12 περίπου ατόμων, τα οποία δεν διαθέτουν καθίσματα και ζώνες ασφαλείας, αλλά δύο πάγκους πλευρικά στους οποίους κάθονται οι κρατούμενοι.
Υπάρχουν περιπτώσεις όπως μάς αποκάλυψε στη συνομιλία που είχαμε ο εκπρόσωπος τύπου της Συντεχνίας των Δεσμοφυλάκων, που κρατούμενοι οι οποίοι χρειάστηκε να μεταφερθούν σε δικαστήρια εκτός Λευκωσίας, να γυρίσουν πίσω με φρικτούς πόνους στην μέση. Με λίγα λόγια, όπως είπε χαρακτηριστικά, «μεταφέρονται στα δικαστήρια σαν τα κρέατα».
Από τα συγκεκριμένα οχήματα απουσιάζει και ο εξοπλισμός ατομικού δεσίματος της χειροπέδας, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να έχουν περασμένες τις χειροπέδες μεταξύ τους. Κάτι τέτοιο, είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς τι μπορεί να προκαλέσει στην περίπτωση ατυχήματος.
Πάντως η αστυνομία εννοείται πως δεν φέρει καμία ευθύνη για αυτή την κατάσταση αφού χρησιμοποιεί τα οχήματα με τα οποία την εξοπλίζει το Κράτος. Το ίδιο Κράτος, να θυμίσουμε, που διαχρονικά ήταν καθόλα ανοιχτόχερο στην αγορά πολυτελών οχημάτων για αξιωματούχους.
Η εικόνα των αριθμών
Από τους 1000 κρατούμενους που υπάρχουν σήμερα στις Κεντρικές Φυλακές, το 43.3% είναι αλλοδαποί, 2.5% ανήλικοι και 4.7% γυναίκες.
Σε επίπεδο υπερπληθυσμού, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι βρισκόμαστε στην 1η θέση πανευρωπαϊκά (σε σύνολο 57 χωρών) με την πληρότητα να αγγίζει το 132%, σύμφωνα και με την World Prison Brief (WPB). Δεύτερη στη σχέστική κατάταξη η Ρουμανία με 121% και τρίτη η Γαλλία με 119%. Στον αντίποδα Αρμενία, Ανδόρα και Μονακό, που σημειώνουν τα μικρότερα ποσοστά υπερπληθυσμού, με 39.5%, 31% και 13% αντίστοιχα.
Εδώ, ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα πιο πάνω στοιχεία αφορούν το 2022, όταν οι κρατούμενοι των Κεντρικών Φυλακών, σύμφωνα με την WPB, ήταν 791. Αν κάνουμε λοιπόν την αναλογία με τα σημερινά νούμερα, το ποσοστό πληρότητας έχει εκτοξευθεί στο 167%!
Ένας από τους βασικότερους λόγους του φαινομένου του υπερπληθυσμού, είναι η κατάχρηση του διατάγματος προφυλάκισης από τις δικαστικές αρχές. Στην Κύπρο το 2018 υπήρχαν συνολικά 197 υπόδικοι, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 30.4% του συνολικού πληθυσμού του σωφρονιστικού ιδρύματος, ενώ το 2020 το ποσοστό αυτό ανέβηκε στο 34.6%. Πάντως σε σύνολο 52 ευρωπαϊκών χωρών, μόνο 15 χώρες καταγράφουν ποσοστό υποδίκων άνω του 30%, και ανάμεσα σε αυτές είμαστε κι εμείς.
Για την ώρα πάντως, διεύθυνση και προσωπικό των φυλακών, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, έχουν καταφέρει να διατηρούν ευταξία και ηρεμία εντός του σωφρονιστικού ιδρύματος. Οι δυνατότητές τους όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρούνται απεριόριστες, αφού χωρίς την αποφασιστική συμβολή του Κράτους μέσω πολιτικών αποφάσεων, το πρόβλημα όχι μόνο θα παραμένει, αλλά και θα μεγενθύνεται.
Επί της ουσίας δεν έχει ληφθεί κάποια απόφαση, αφού το θέμα είναι υπό εξέταση από το αρμόδιο Υπουργείο Δικαιοσύνης, στο οποίο η κλαδική Δεσμοφυλάκων της ΙΣΟΤΗΤΑΣ εδώ και δύο μήνες έχει απευθυνθεί για διαβούλευση, χωρίς όμως να πάρει κάποια απάντηση.
Μέτρα χθες!
Ο πρωτοπόρος της επιστήμης της Εγκληματολογίας, Cesare Beccaria, έγραφε το 1764:
«Το παρόν εγκληματικόν σύστημα των νόμων ταράσσει πλέον τον νουν μας με την έννοιαν της καταδυναστείας παρά με την έννοιαν της δικαιοσύνης, διότι ρίπτονται μιγμένοι εις το αυτόν δεσμωτήριον εντάμα οι εγκαλούμενοι και οι αποδειχθέντες ένοχοι, διότι η φυλακή γίνεται ποινή και όχι φύλαξις και οι νόμοι είναι πλέον σύμφωνοι με την προ πολλών εκατονταετηρίδων επικρατήσασαν βαρβαρότητα, παρά με την σημερινήν των Εθνών σοφίαν»
Από το 1764 μέχρι σήμερα δεν μάθαμε τίποτα, αφού τα πιο πάνω λόγια του Beccaria περιγράφουν ένα κομμάτι της σημερινής σωφρονιστικής –αν θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε έτσι- πολιτικής της χώρας μας.
Μιλώντας στο AlphaNews.Live ο δικηγόρος Γιάννης Πολυχρόνης, Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Προστασίας Δικαιωμάτων Φυλακισμένων, σημειώνει πως μέτρα για τις Κεντρικές Φυλακές θα πρέπει να ληφθούν χθες!
Σύμφωνα με τον ίδιο, η ριζική αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων θα έρθει μόνο μέσα από την αναμόρφωση του συστήματος ποινών, με τη θέσπιση εναλλακτικών μορφών ποινής, τακτική που ακολουθείται κατά κόρον στα περισσότερα δυτικά κράτη.
Μια αποτελεσματική μορφή εναλλακτικής ποινής, όπως εξήγησε, είναι η αποφυλάκιση με «βραχιολάκι», μέτρο που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε υπόδικους, αλλά και κατάδικους με ιδιαίτερα προβλήματα (ηλικιωμένους, βαριά ασθενείς, καταδικασθέντες για πλημμεληματικές μορφές εγκλήματος όταν φυσικά ο δικαστής κρίνει ότι κάτι τέτοιο ενδείκνυται).
Σύμφωνα με τον κ. Πολυχρόνη, σημαντικό μέτρο θα ήταν και η εφαρμογή άμεσων απελάσεων ατόμων που συλλαμβάνονται για παράνομη διαμονή/παραμονή στη χώρα. Αυτή τη στιγμή, μάς εξήγησε, όταν συλλαμβάνεται κάποιος για παράνομη διαμονή, οδηγείται στο δικαστήριο, του επιβάλλεται μία ποινή και στη συνέχεια εγκλείεται στις κεντρικές φυλακές και αφού εκτίσει την ποινή του, απελαύνεται.
Ο Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Προστασίας Δικαιωμάτων Φυλακισμένων εξέφρασε εξάλλου την άποψη ότι είναι λάθος οι παράνομα διαμένοντες στην Κυπριακή Δημοκρατία να τοποθετούνται εντός των Κεντρικών Φυλακών, αλλά θα έπρεπε να υπάρχει ένας ξεχωριστός χώρος φύλαξής τους.
Ερωτηθείς αν αυτή τη στιγμή παρατηρείται πρόβλημα γκετοποίησης εντός του σωφρονιστικού ιδρύματος, ο κ. Πολυχρόνης είπε πως το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε όλες τις φυλακές του κόσμου, ωστόσο, όπως παραδέχθηκε, η παραμονή ανθρώπων διαφορετικών φυλών και κουλτούρας σε μία φυλακή με προβλήματα υπερπληθυσμού, σίγουρα υποβοηθά στη δημιουργία του.
Ακόμη ένα μεγάλο πρόβλημα που επιβαρύνει τις φυλακές και παρεμποδίζει την αντεγκληματική πολιτική της χώρας, είναι, σύμφωνα με τον κ. Πολυχρόνη, η καταδίκη και φυλάκιση χρηστών ναρκωτικών, όπου με βάση την υπάρχουσα νομοθεσία το μεγαλύτερο ποσοστό τους, παραμένουν εκτός του πλαισίου δυνατότητας επιβολής εναλλακτικής θεραπευτικής ποινής.
Τέλος, η μετέωρη κατάσταση σε σχέση με το ζήτημα της Διεύθυνσης, επίσης εμποδίζει να γίνουν βήματα προς τα μπρος αφού όσο δεν οριστικοποιείται, δεν μπορεί, λέει ο κ. Πολυχρόνης, να υπάρξει δυνατότητα διαμόρφωσης μιας μακροχρόνιας σωφρονιστικής πολιτικής προς όφελος και των κρατουμένων, αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα.
