Τις τελευταίες ημέρες, το ένα κύμα σκόνης διαδέχεται το άλλο, ταλαιπωρώντας όσους υποφέρουν από αλλεργία αλλά και δημιουργώντας ένα αποπνικτικό κλίμα. Πόσο ακίνδυνη είναι στα αλήθεια αυτή η σκόνη; Όταν υποχωρήσει η σκόνη; Είναι καλή η ποιότητα του αέρα στον τόπο μας;
Για το θέμα αυτό μιλήσαμε με τον Επίκουρο Καθηγητή στο Ινστιτούτο Κύπρου Θεόδωρο Χριστούδια, ο οποίος μας ανέφερε έναν σοκαριστικό και ιδιαίτερα ανησυχητικό αριθμό: 700. Κατ' ακρίβειαν, «πάνω από 700 πρόωροι θάνατοι ανα έτος στην Κύπρο αποδίδονται στην έκθεση στους ελεγχόμενους ατμοσφαιρικούς ρύπους (NO2, O3 & PM2.5) από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος».
Ο Δρ. Χριστούδιας είπε ότι η Κύπρος κατέχει μία από τις υψηλότερες θέσεις στην Ε.Ε. με βάση τα έτη ζωής που χάνονται λόγω της έκθεσης στα οξείδια του αζότου.
Η σκόνη και οι κίνδυνοι
«Ανάλυση από το Κέντρο Έρευνας για το Κλίμα και την Ατμόσφαιρα του Ινστιτούτου Κύπρου έδειξε ότι η σκόνη που μεταφέρεται στην Κύπρο από τις ερήμους στη Βόρεια Αφρική αλλά και την Αραβική χερσόνησο είναι υπεύθυνη για περίπου το ένα τρίτο του ετήσιου επίπεδου αδρών σωματιδίων (PM10)», εξηγεί ο Δρ. Χριστούδιας.
«Η σκόνη και η ατμοσφαιρική ρύπανση γενικότερα αποτελεί σοβαρό πρόβλημα σε όλη την Κύπρο και συνιστά σημαντικό κίνδυνο για την υγεία. Όλος ο πληθυσμός εκτίθεται σε επίπεδα ρύπων πάνω από τα όρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι συνδέονται κυρίως με καρδιαγγειακές (π.χ. ισχαιμική καρδιοπάθεια) και αναπνευστικές (π.χ. καρκίνος του πνεύμονα) ασθένειες.»
Ατμοσφαιρική ρύπανση και ποιότητα αέρα
«Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι μία από τις περιοχές με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις υποβάθρου ατμοσφαιρικών ρύπων παγκοσμίως», επισημαίνει ο Δρ. Χριστούδιας και εξηγεί γιατί γίνεται αυτό.
«Βρίσκεται στο Σταυροδρόμι Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης από τρεις Ηπείρους. Επηρεάζεται δηλαδή από τη μεταφορά ατμοσφαιρικών ρύπων ανθρωπογενούς προέλευσης από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Πέραν όμως από τους ρύπους ανθρωπογενούς προέλευσης, η περιοχή μας επηρεάζεται και από τη μεταφορά σκόνης από τις ερήμους της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής αλλά και από τη μεταφορά θαλάσσιου αλατιού από τη Μεσόγειο Θάλασσα.»
Προσθέτει ότι η Κύπρος υπερβαίνει κατά περισσότερο από 30% τις ευρωπαϊκές οδηγίες και καλείται να συμμορφωθεί άμεσα.
«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ορίσει ότι η Κυπριακή Δημοκρατία, όπως όλα τα κράτη μέλη, πρέπει να μειώσει άμεσα και ουσιαστικά τις εκπομπές ρύπανσης για να συμμορφωθεί με τις δηλωμένες υποχρεώσεις. Αυτό είναι εμφανές από το χάσμα μεταξύ των πιο πρόσφατων αναφερόμενων εκπομπών και των επιπέδων που επιτρέπονται από την οδηγία NEC. Η Κύπρος συγκαταλέγεται στα λίγα κράτη μέλη των οποίων οι εκπομπές υπερβαίνουν τις οδηγίες κατά περισσότερο από 30%. Η Κύπρος θα πρέπει να καταβάλει πρόσθετες προσπάθειες για να συμμορφωθεί με τις πιο φιλόδοξες υποχρεώσεις μείωσης των εκπομπών για το 2030 και είναι ένα από τα πέντε κράτη μέλη που θα πρέπει να μειώσουν κατά το ήμισυ τις εκπομπές λεπτών σωματιδίων. Επιπλέον, η Κύπρος θα λάβει εντολή να μειώσει τις πτητικές οργανικές ενώσεις χωρίς μεθάνιο (NMVOC) και τις εκπομπές αμμωνίας έως και 30%.»
Κλιματική κρίση και ατμοσφαιρική ρύπανση
Υπάρχει διασύνδεση της κλιματικής κρίσης με την ατμοσφαιρική ρύπανση; Αυτό ρωτήσαμε τον Δρ. Χριστούδια ο οποίος μας εξήγησε ότι ο στόχος του περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε λιγότερο από 2°C, συμφωνήθηκε στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή του 2015 στο Παρίσι και επιβεβαιώθηκε το 2021 στη Γλασκώβη, δεν θα αρκεί για την πρόληψη αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ανατολική Μεσόγειο.
«Ο αριθμός των εξαιρετικά ζεστών ημερών έχει ήδη διπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1970. Σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ατμοσφαιρική ρύπανση και τη σκόνη της ερήμου, οι συνθήκες θα μπορούσαν να γίνουν αφόρητες. Ενώ τα μεταφερόμενα αδρά σωματίδια αερολύματα στην Ανατολική Μεσόγειο κυριαρχούνται από σκόνη της ερήμου, οι συγκεντρώσεις λεπτών σωματιδίων από ανθρωπογενείς εκπομπές είναι επίσης υψηλές και πιθανότατα θα αυξηθούν με τη συνεχιζόμενη αύξηση του πληθυσμού και την εκβιομηχάνιση.»
«Επιπλέον, ένα σημαντικό κλάσμα της σκόνης συνδέεται με την ανθρώπινη δραστηριότητα, μέσω της παγκόσμιας αλλαγής στη χρήση της γης και της ξήρανσης που προκαλείται από την υπερθέρμανση», συνεχίζει. «Οι παρατηρούμενες συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικής σκόνης δείχνουν μια αυξητική τάση και η πιθανή συνδυασμένη επίδραση με τη ρύπανση είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη», προσθέτει.
«Η περιοχή έχει εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες για φωτοχημική αιθαλομίχλη και σχηματισμό τροποσφαιρικού όζοντος. Η ρύπανση του όζοντος έχει αυξηθεί σημαντικά, από ιστορικά επίπεδα πολύ κάτω από 40 ppbv (που θεωρείται το ασφαλές όριο για την ανθρώπινη υγεία, τα οικοσυστήματα και τη γεωργία) έως τα σημερινά επίπεδα που συχνά υπερβαίνουν δραστικά τα πρότυπα ποιότητας του αέρα του ΠΟΥ για εκτεταμένες περιόδους, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.»
Τι μπορούμε να κάνουμε;
«Το Κέντρο Έρευνας Ατμόσφαιρας και Κλίματος (CARE-C) στο Ινστιτούτο Κύπρου ιδρύθηκε με σκοπό τη δημιουργία περιφερειακού κέντρου Αριστείας για την έρευνα για το κλίμα και την ατμόσφαιρα στα ανατολικά περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, μέσω χρηματοδότησης από την έρευνα και την καινοτομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρόγραμμα και συγχρηματοδότηση από την Κυπριακή Δημοκρατία», αναφέρει ο Δρ. Χριστούδιας.
«Περαιτέρω, το έργο ACCEPT (Assessment of Climate Change Impacts on Pollution Transport), συγχρηματοδοτούμενο από το Νορβηγικό Χρηματοοικονομικό Μηχανισμό, στοχεύει να παρέχει νέα επιστημονικές γνώσεις για την ατμοσφαιρική ρύπανση που δεν είναι επί του παρόντος διαθέσιμες στην Κύπρο, με αναμενόμενο θετικό αντίκτυπο την εφαρμογή αποτελεσματικών στρατηγικών μείωσης, βελτίωση ποιότητας του αέρα και μείωση της ανθρώπινης έκθεσης. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω ατμοσφαιρικών παρατηρήσεων και μοντελοποίηση που συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση της τοπική έναντι της διασυνοριακής μεταφερόμενης ατμοσφαιρικής ρύπανσης και η παροχή προβλέψεων για την ποιότητα του αέρα καθώς και η δοκιμή νέων τεχνολογιών.»
«Οι προσομοιώσεις ρύπανσης και σκόνης καθώς και η πρόγνωση της ποιότητας του αέρα πραγματοποιείται στο Εθνικό Υπερυπολογιστικό Κέντρο το οποίο λειτουργεί στο Ινστιτούτο Κύπρου», προσθέτει.
«Οι προσπάθειες πολιτικής της ΕΕ για τη μείωση της έκθεσης του πληθυσμού στην ατμοσφαιρική ρύπανση βασίζονται σε δύο άξονες. Το πρώτο είναι η μείωση των εκπομπών βασικών ατμοσφαιρικών ρύπων που βλάπτουν την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον (σύμφωνα με τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών – οδηγία NEC· 2016/2284/EU) και το δεύτερο είναι ο καθορισμός ορίων συγκέντρωσης ατμοσφαιρικών ρύπων (Οδηγία για την ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα και Cleaner Air for Europe· 2008/50/EC). Ενώ η ποιότητα του αέρα έχει επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από τις επιτευχθείσες μειώσεις εκπομπών που επιβάλλονται από την Οδηγία NEC (European Environmental Agency Air Quality in Europe report – EEA, 2021), η ατμοσφαιρική ρύπανση παραμένει ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την υγεία του περιβάλλοντος στην Ευρώπη, μειώνοντας το μέσο προσδόκιμο ζωής κατά περισσότερο από δύο χρόνια και προκαλεί χιλιάδες θανάτους ετησίως.»
