Αρχίσαμε να μιλάμε για σεξ και συνεχίζουμε να μιλάμε για αυτό, εστιάζοντας στο θέμα της υγείας. Μαζί ανοίξαμε το φάκελο αυτό συγκεντρώνοντας διάφορα παρεμφερή στοιχεία και αριθμούς τα οποία στην πορεία θα αναπτύξουμε.
Τα στοιχεία που συλλέξαμε τα συζητήσαμε με την Εκτελεστική Διευθύντρια του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού Μαρία Επαμεινώνδα, ζητώντας τα σχόλια της για τα όσα καταδεικνύουν αλλά και τις ελλείψεις που παρατηρούνται στην κυπριακή πραγματικότητα και νομοθεσία.
"Πιστεύω ότι η σεξουαλική αναπαραγωγική υγεία ως θέμα συγκροτημένης πολιτικής δεν έχει τύχει της απαιτούμενης προσοχής στην Κύπρο, παραμένει στο περιθώριο, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχει απασχολήσει το δημόσιο διάλογο που αναπτύσσεται στην κοινωνία στο βαθμό και τη συχνότητα με την οποία αναμένεται για κάτι τόσο σοβαρό και άμεσα συνδεδεμένο με την ανθρώπινη φύση", επισημαίνει.
Η κ. Επαμεινώνδα αναφέρει ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρόσφατα ψήφισε την έκθεση για τη Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία και Δικαιώματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η έκθεση τονίζει τη σημασία της πρόσβασης σε όλες τις βασικές υπηρεσίες σεξουαλικής υγείας και παροτρύνει τα κράτη μέλη να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές που θα διασφαλίσουν τη σεξουαλική αναπαραγωγική υγεία και δικαιώματα όλων.
"Για την αντισύλληψη συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού ειδικά από επαγγελματίες του τομέα της υγείας και την πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες σε όλους τους πολίτες, ακόμη και σε εκείνους που δεν μπορούν οικονομικά να έχουν πρόσβαση σε ποικιλία ποιοτικών και εύκολων στη χρήση μεθόδων αντισύλληψη. Επιπρόσθετα να διασφαλίσουν ότι τα άτομα μπορούν να επιλέγουν την καλύτερη για αυτούς μέθοδο αλλά και να διασφαλίσουν την αντιμετώπιση όλων των εμποδίων που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα άτομο για πρόσβαση σε μεθόδους αντισύλληψης π.χ. οικονομικούς ή κοινωνικούς – δεν το επιτρέπει ο/η σύντροφος. Μόνο έτσι διασφαλίζεται το θεμελιώδες δικαίωμα στην υγεία και το δικαίωμα επιλογής."
"Επιπλέον, καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι όλες οι υπηρεσίες υγείας παρέχουν κατάλληλη τακτική ιατρική και ψυχολογική φροντίδα, η οποία προάγει και υπερασπίζεται τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία των γυναικών καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους", συνεχίζει και εξηγεί ότι η έκθεση "υπενθυμίζει ότι τα κράτη μέλη και οι δημόσιες αρχές έχουν την ευθύνη να παρέχουν τεκμηριωμένες και ακριβείς πληροφορίες σχετικά με την αντισύλληψη και να θεσπίζουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση και την εξάλειψη των εμποδίων, των μύθων, του στίγματος και των παρανοήσεων, και να καθιερώσουν προγράμματα και εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με τις σύγχρονες επιλογές αντισύλληψης".
"Αυτό που απομένει είναι το κράτος μας, επιτέλους να θέσει ως προτεραιότητα του την σεξουαλική αναπαραγωγική υγεία και να προχωρήσει άμεσα στην υιοθέτηση και εφαρμογή των συστάσεων που περιλαμβάνονται στην έκθεση, ψηφίζοντας ταυτόχρονα στον προϋπολογισμό του το κονδύλια που απαιτούνται για την εφαρμογή τους."
Αμβλώσεις
Illustration by Irene Lee
"Δεν υπάρχουν στατιστικά δεδομένα που να αφορούν τις αμβλώσεις για οποιαδήποτε ηλικιακή ομάδα πέραν από κάποια δεδομένα που καταγράφονται από τα κρατικά νοσηλευτήρια. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε αντικειμενική εικόνα για τον αριθμό των εκτρώσεων που πραγματοποιούνται ετησίως, τις ηλικιακές ομάδες των γυναικών και των κοριτσιών, τους λόγους για τους οποίους επιλέγουν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη και άλλους παράγοντες. Ευελπιστούμε ότι αυτό θα αλλάξει λόγω του ΓεΣΥ, παρόλο που και πάλι δεν θα μπορούμε να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα μιας και θα έχουμε μόνο στοιχεία για τις περιπτώσεις που καλύπτονται ή γίνονται μέσω του ΓεΣΥ."
Το σχόλιο της κ. Επαμεινώνδα έρχεται και "κουμπώνει" με το γεγονός ότι δεν έχουμε πρόσβαση στα στοιχεία για τις νόμιμες αμβλώσεις καθώς χαρακτηρίζονται ως "ευαίσθητα δεδομένα", κάτι το οποίο μας στερεί ένα σημαντικό δεδομένο.
"Διαχρονικά δημοσιεύονται αριθμοί για τις εκτρώσεις οι οποίοι δεν βασίζονται σε ερευνητικά και επιστημονικά δεδομένα. Θεωρώ ότι είναι περιττό να υπογραμμίσουμε τη σημασία της συλλογής δεδομένων και τη διεξαγωγή ερευνών. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε τις ανάγκες των γυναικών και τις αδυναμίες που αφορούν το σύστημα υγείας για να σχεδιάσουμε μεταξύ άλλων, προγράμματα και πολιτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων. Ταυτόχρονα, να στηρίξουμε τις γυναίκες και τα κορίτσια, να συμβάλουμε στη βελτίωση των υπηρεσιών σεξουαλικής υγείας και στην εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας για την καταπολέμηση του στίγματος εις βάρος των γυναικών."
"Δεν είμαι υπέρ των εκτρώσεων", αναφέρει και εξηγεί:
"Δεν θέλω καμία γυναίκα και κανένα κορίτσι να βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτό το δίλημμα. Είμαι υπέρ του δικαιώματος των γυναικών να αποφασίζουν και να επιλέγουν οι ίδιες ελεύθερα για ζητήματα που αφορούν την αναπαραγωγική τους ζωή, ως απόφαση καθαρά προσωπική, που λαμβάνεται στη βάση των συνθηκών και των αναγκών τους, την οποιαδήποτε χρονική στιγμή της ζωής τους."
Ανήλικες και ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη
Σχολιάζει ότι δεν έχουμε δεδομένα για τον αριθμό των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών στα ανήλικα κορίτσια, τα δεδομένα που έχουμε είναι οι γεννήσεις από ανήλικες, χωρίς όμως να γνωρίζουμε αν αποτελούν επιθυμητές ή ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, όπως επίσης αν η επιλογή μιας ανήλικης για να προχωρήσει με μια εγκυμοσύνη ή όχι είναι δική της απόφαση ή των γονιών/κηδεμόνων της.
"Το θέμα είναι ότι δεν μπορούμε να μιλούμε για αναπαραγωγική αυτονομία μιας γυναίκας ή μιας έφηβης όταν δεν έχει πρόσβαση σε μεθόδους αντίληψης ή σε πληροφόρηση, όταν η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση εφαρμόζεται ανεπαρκώς στο σχολικό πλαίσιο και πολλές φορές στο οικογενειακό περιβάλλον είναι απούσα. Τέλος ποια η αναπαραγωγική αυτονομία μιας γυναίκας ή έφηβης που αντιμετωπίζει ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και επιλέγει να την τερματίσει, αλλά δεν έχει πρόσβαση στο τερματισμό της."
Εξηγεί ότι η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη στην εφηβεία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, μια τραυματική εμπειρία για πολλά κορίτσια. "Πιστεύω ότι όλοι οι αρμόδιοι φορείς έχουν ευθύνη να δημιουργήσουν και να εφαρμόσουν εκείνες τις πολιτικές ή διαδικασίες που απαιτούνται για την πρόληψη και αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών στην εφηβεία", αναφέρει.
"Ένα καλό ερώτημα είναι αν υπάρχουν διαδικασίες που ακολουθούνται για παράδειγμα από το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού και Νεολαίας για την διαχείριση τέτοιων περιστατικών στο σχολικό πλαίσιο; Υπάρχουν περιπτώσεις που κορίτσια μοιράζονται αυτό που του συμβαίνει στη σύμβουλο ή σε μια εκπαιδευτικό που εμπιστεύονται γιατί πιθανόν να μην μπορούν να το μοιραστούν με τους γονείς τους. Τι είδους συνεργασίες υπάρχουν με άλλες αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους όπως είναι οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή το Υπουργείο Υγείας για αυτό το θέμα; Πως διασφαλίζετε το καλύτερο συμφέρον του παιδιού, στην προκειμένη περίπτωση ενός κοριτσιού που αντιμετωπίζει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη; Τέλος, με ποιο τρόπο το Υπουργείο στηρίζει τους συμβούλους ή τους εκπαιδευτικούς για να διαχειρίζονται αυτά τα περιστατικά; Θα ήταν χρήσιμο να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα από τους αρμόδιους."
Αντισύλληψη
Το θέμα της αντισύλληψης είναι άμεσα συνυφασμένο με τα επίπεδα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησής μας και...γενικότερα της παιδείας μας, ιδιαίτερα όσον αφορά το σεβασμό στο άλλο άτομο. Ποιες μεθόδους έχουμε στην Κύπρο και πως ενδεχομένως να επηρεάζουν όλα τα υπόλοιπα στοιχεία;
"Οι επιλογές σε μεθόδους αντισύλληψης στην Κύπρο περιορίζονται στα αντισυλληπτικά χάπια τα οποία είναι διαθέσιμα με συνταγή γιατρού και μπορεί μια γυναίκα να τα προμηθευτεί στα φαρμακεία, τα ενδομήτρια σπειράματα (σπιράλ /IUD) τα οποία τοποθετούνται από γυναικολόγο, το ανδρικό προφυλακτικό και την αντρική και γυναικεία στείρωση. Καμιά από τις μεθόδους αντισύλληψης δεν είναι κατάλληλη για όλες τις γυναίκες και τα ζευγάρια, αλλά όλες είναι επαρκώς αποτελεσματικές, εφ’ όσον χρησιμοποιηθούν σωστά."
Η κ. Επαμεινώνδα λέει πως κάθε γυναίκα προτού κάνει χρήση οποιασδήποτε μεθόδου αντισύλληψης είναι σημαντικό να συμβουλευτεί τον/την γυναικολόγο της.
"Η πρόσβαση σε διαφορετικές μεθόδους αντισύλληψης επιτρέπει σε μια γυναίκα να επιλέξει την καταλληλότερη μέθοδο για την ίδια, είτε για λόγους υγείας ή λόγω προτίμησης, έτσι ώστε να αποφύγει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Πέραν, βέβαια, από τις αντισυλληπτικές δράσεις αυτών των μεθόδων, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η διάσταση της προστασίας από τις Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις. Η μοναδική διαθέσιμη μέθοδος αντισύλληψης που προστατεύει από τις Σεξουαλικές Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις είναι το αντρικό προφυλακτικό."
Αναφέρει όμως ότι σε αντίθεση με τη χώρα μας, οι επιλογές σε μεθόδους αντισύλληψης στην Ευρώπη είναι πολλές.
"Για παράδειγμα οι διαθέσιμες μέθοδοι αντισύλληψης περιλαμβάνουν διαφορετικά είδη αντισυλληπτικών χαπιών, τα γυναικεία προφυλακτικά, ενέσιμες μεθόδους αντισύλληψης, επιθέματα, τα οποία τοποθετούνται σε μέρη του σώματος, σπερματοκτόνα (μορφή σπρέι), διαφράγματα κ.α. Η Γαλλία, από τον Ιανουάριο του 2022 αποφάσισε να προσφέρει δωρεάν αντισύλληψη για γυναίκες μέχρι 25 ετών ενώ ήδη παρείχε δωρεάν αντισύλληψη στα κορίτσια κάτω των 18 ετών. Ο Γάλλος υπουργός Υγείας δήλωσε όταν ανακοινώθηκε η απόφαση της Γαλλικής Κυβέρνησης το Σεπτέμβριο του 2021, ότι «έχουμε παρατηρήσει ότι η χρήση αντισύλληψης μειώνεται σε αυτές τις ηλικίες και ο λόγος είναι το οικονομικό κόστος. Και για μας είναι ανυπόφορο το ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους»."
"Στο δικό μας πλαίσιο, φαίνεται να είναι αδιάφορο καθώς οι μέθοδοι αντισύλληψης δεν συμπεριλαμβάνονται καν στο ΓΕΣΥ ενώ το σπιράλ, δεν προσφέρεται στα κρατικά νοσηλευτήρια ως μέθοδος αντισύλληψης αλλά τοποθετείται μόνο για ιατρικούς λόγους", προσθέτει.
"Μια γυναίκα έχει πρόσβαση στο σπιράλ μόνο στον ιδιωτικό τομέα με ένα κόστος απαγορευτικό για τις πλείστες γυναίκες, ιδιαίτερα αυτές που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Κάνω συγκεκριμένη αναφορά σε αυτή τη μέθοδο, καθώς είναι μια μέθοδος απαραίτητη για συγκεκριμένες γυναίκες των οποίων οι συνθήκες δεν επιτρέπουν χρήση κάποιας άλλης μεθόδου. Επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια ζητήσαμε από το Υπουργείο Υγείας να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους δεν προσφέρεται το σπιράλ ως μέθοδος αντισύλληψης στα κρατικά νοσηλευτήρια αλλά δεν λάβαμε ποτέ ουσιαστική απάντηση."
Χάπι της επόμενης μέρας
Όπως είδαμε στο προηγούμενο ρεπορτάζ, οι πωλήσεις των χαπιών της επόμενης ημέρας είναι σταθερές τα τελευταία δέκα χρόνια, ωστόσο παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι τις Κυριακές και μετά από γιορτές και αργίες υπάρχει ιδιαίτερα αυξημένη ζήτηση του χαπιού.
Η κ. Επαμεινώνδα ξεκαθαρίζει τη σωστή χρήση και το ρόλο του χαπιού.
"Το χάπι της επόμενης μέρας ΔΕΝ αποτελεί μέθοδο αντισύλληψης. Λαμβάνεται στις περιπτώσεις όπου προηγήθηκε σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη ή σε περιπτώσεις που απέτυχε η τακτική μέθοδος αντισύλληψης, και μπορεί να το προμηθευτεί μια γυναίκα από το φαρμακείο χωρίς συνταγή γιατρού. Θα πρέπει να ληφθεί άμεσα μετά την σεξουαλική επαφή, ιδανικά εντός των πρώτων 12 ωρών και όχι αργότερα από 72 ώρες."
