Η εκπαίδευση ενηλίκων μεταναστών και προσφύγων αποτελεί σημαντική πρόκληση για τα εκπαιδευτικά συστήματα, καθώς οι μαθητές αυτοί έρχονται με ποικίλα πολιτισμικά και εκπαιδευτικά υπόβαθρα ενώ αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες κοινωνικές και γλωσσικές προκλήσεις. Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας δεν περιορίζεται μόνο στην εκμάθηση της γλώσσας, αλλά περιλαμβάνει και τη διαδικασία πολιτισμικής ένταξης. Το παρόν άρθρο εξετάζει τη σημασία της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και παρουσιάζει αποτελεσματικές διδακτικές προσεγγίσεις για την εκπαίδευση ενηλίκων μεταναστών και προσφύγων, βασιζόμενο σε πρόσφατες θεωρητικές και εμπειρικές πηγές. Επιπλέον, παρέχονται παραδείγματα από την εκπαιδευτική πραγματικότητα.

Η μετανάστευση και η προσφυγική κρίση έχουν οδηγήσει σε αυξανόμενες προκλήσεις για την εκπαίδευση στην Κύπρο. Η γλωσσική εκπαίδευση ενηλίκων μεταναστών και προσφύγων είναι κρίσιμη για την ένταξή τους στην κυπριακή κοινωνία, την εύρεση εργασίας και την επίτευξη κοινωνικής και οικονομικής αυτονομίας. Ωστόσο, η εκπαίδευση αυτών των μαθητών απαιτεί μία ολιστική προσέγγιση που να συνδυάζει τη διδασκαλία της γλώσσας με την πολιτισμική ευαισθησία, λαμβάνοντας υπόψη τις ποικίλες ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

Η διαπολιτισμική εκπαίδευση αφορά τη διδακτική προσέγγιση που εστιάζει στην αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτισμών και τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος που ενσωματώνει και σέβεται τη διαφορετικότητα των μαθητών. Στοχεύει στη μείωση των κοινωνικών και πολιτισμικών ανισοτήτων και στη δημιουργία ενός ενσωματωτικού περιβάλλοντος, όπου όλοι οι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες συντελώντας τόσο στην ανάπτυξη των γλωσσικών τους δεξιοτήτων, όσο και στην κοινωνική τους ενσωμάτωση και συνεπικουρώντας στη διατήρηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας (Αλεξοπούλου, 2018).

Στα πλαίσια της κυπριακής πραγματικότητας, η διαπολιτισμική εκπαίδευση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη των αναγκών των μεταναστών και των προσφύγων. Η υλοποίηση προγραμμάτων για τη γλωσσική ένταξη των μεταναστών στην Κύπρο συνοδεύεται από μία διαπολιτισμική προσέγγιση που προάγει τη συμμετοχή όλων, ανεξάρτητα από το πολιτισμικό τους υπόβαθρο (Μακρής & Μαντούρα, 2020). Οι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύονται να λαμβάνουν υπόψη την ποικιλομορφία της τάξης, ενισχύοντας την κατανόηση και την αποδοχή μεταξύ των συμμετεχόντων.

Η γλωσσική εκπαίδευση των μεταναστών και των προσφύγων διαφέρει σημαντικά από την παραδοσιακή διδασκαλία γλωσσών. Άτομα που προέρχονται από τρίτες χώρες φέρουν διαφορετικές γλωσσικές, πολιτισμικές και εκπαιδευτικές εμπειρίες, οι οποίες μπορεί να επιδρούν θετικά ή αρνητικά στη μαθησιακή διαδικασία. Επιπλέον, οι πρόσφυγες συχνά αντιμετωπίζουν ψυχολογικά και κοινωνικά τραύματα λόγω των συνθηκών διαφυγής τους από τις χώρες τους, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά τους να μάθουν μία νέα γλώσσα (Δρίτσας, 2016).

Η περίπτωση της Κύπρου είναι ιδιάζουσα, καθώς, λόγω της γεωγραφικής θέσης του νησιού, τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος έχει υποδεχθεί σημαντικό αριθμό προσφύγων και μεταναστών, κυρίως από την Ασία και τη Μέση Ανατολή. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες μετανάστες περιλαμβάνουν μαθήματα ελληνικής γλώσσας, τα οποία συνδυάζονται με πολιτισμικά ευαίσθητες πρακτικές διδασκαλίας, ώστε να αντιμετωπίζονται τα ιδιαίτερα προβλήματα ένταξης που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες (Ανδρέου, 2019). Σε έρευνα που διεξήχθη σε σχολεία ενηλίκων στην Κύπρο, διαπιστώθηκε ότι η χρήση πολιτισμικά συναφών παραδειγμάτων και η ενσωμάτωση διαπολιτισμικών δραστηριοτήτων διευκόλυναν σημαντικά τη μάθηση της ελληνικής γλώσσας (Χατζηπαναγιώτου, 2017).

Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε μετανάστες και πρόσφυγες αποτελεί μία πολυσύνθετη διαδικασία, η οποία απαιτεί όχι μόνο γλωσσικές δεξιότητες, αλλά και κατανόηση των κοινωνικοπολιτισμικών παραμέτρων που επηρεάζουν την εκμάθηση της γλώσσας. Στην Κύπρο, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι μαθητές που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικά υπόβαθρα αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις. Η πολιτισμική ευαισθησία και η συμπεριληπτικότητα στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας αποτελούν κεντρικά στοιχεία για τη δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος που σέβεται και αξιοποιεί την ποικιλομορφία των μαθητών.

Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να εφαρμόσουν στρατηγικές που όχι μόνο διευκολύνουν την εκμάθηση της γλώσσας, αλλά παράλληλα ενισχύουν την αίσθηση αποδοχής και σεβασμού στις πολιτισμικές διαφορές. Ενδεικτικά, τρεις από τις πιο διαδεδομένες διδακτικές προσεγγίσεις για την επίτευξη της γλωσσικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταναστών και προσφύγων είναι η κατανεμημένη πρακτική εξάσκηση, η ενεργητική μάθηση και η διδασκαλία βασισμένη στα κίνητρα.

Η κατανεμημένη πρακτική εξάσκηση βασίζεται στην ιδέα ότι η μάθηση είναι πιο αποτελεσματική όταν κατανέμεται σε τακτικά διαστήματα αντί να γίνεται συγκεντρωτικά. Στους ενήλικες μετανάστες, η εφαρμογή σύντομων και συχνών γλωσσικών ασκήσεων συμβάλλει στην ενίσχυση της μακροπρόθεσμης μνήμης και της γλωσσικής επάρκειας (Rohrer & Pashler, 2007). Στην Κύπρο, πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα περιλαμβάνουν σύντομες καθημερινές ασκήσεις για τους μετανάστες, δίνοντας έμφαση στην επανάληψη βασικών γλωσσικών δομών.

Η ενεργητική μάθηση επικεντρώνεται στην πρακτική εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες επωφελούνται από πρακτικές δραστηριότητες, όπως παιχνίδια υπόδυσης ρόλων, που προσομοιώνουν καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Στην Κύπρο, τα προγράμματα γλωσσικής εκπαίδευσης ενθαρρύνουν τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά μέσω ομαδικών εργασιών και προβληματισμών, με στόχο την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της γλωσσικής τους αυτονομίας (Χατζηπαναγιώτου, 2017).

Η χρήση κινήτρων στη γλωσσική διδασκαλία μπορεί να ενισχύσει την απόδοση και τη συμμετοχή των μαθητών. Τα άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο μπορεί να έχουν ποικίλα κίνητρα για να μάθουν την ελληνική γλώσσα, όπως η εύρεση εργασίας ή η κοινωνική ένταξη. Η προσαρμογή των μαθημάτων στις προσωπικές τους ανάγκες μπορεί να αυξήσει την αφοσίωσή τους και να βελτιώσει τα αποτελέσματα της γλωσσικής εκπαίδευσης (Dörnyei, 2001).

Η εκπαίδευση ενηλίκων με μεταναστευτικό προφίλ αποτελεί μία πολυδιάστατη διαδικασία που συνδυάζει τη γλωσσική μάθηση με την πολιτισμική προσαρμογή. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση και οι προσεγγίσεις που βασίζονται στην ενεργό συμμετοχή και τα κίνητρα έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικές για τη γλωσσική ένταξη αυτών των ομάδων. Η περίπτωση της Κύπρου αποτελεί παράδειγμα για το πώς οι εκπαιδευτικές δομές μπορούν να ενσωματώσουν διαπολιτισμικές αρχές και να ανταποκριθούν στις ανάγκες των μεταναστών και των προσφύγων. Η εφαρμογή πολιτισμικά ευαίσθητων προσεγγίσεων, η χρήση πρακτικών ασκήσεων και η προσαρμογή στα κίνητρα των μαθητών αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχή διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και την κοινωνική ένταξη.