Η Ανταγωνιστική Αγορά Ηλεκτρισμού (ΑΑΗ) στην Κύπρο έχει οριστεί να ξεκινήσει επισήμως την 1η Οκτωβρίου 2025. Η ημερομηνία είναι ξεκάθαρη — αλλά όλα τα υπόλοιπα είναι θολά. Πριν ακόμη ανοίξει επίσημα η αγορά, κάποιοι φρόντισαν να καθορίσουν τους όρους του παιχνιδιού στα μέτρα τους.

Αλλαγές στο παρά πέντε

Στο παρά πέντε της εκκίνησης, ο ΔΣΜΚ προχώρησε σε ουσιαστικές τροποποιήσεις στους Κανόνες Αγοράς — αλλαγές που δεν είναι απλώς τεχνικής φύσης, αλλά επηρεάζουν άμεσα τον πυρήνα της αγοράς: ποιος συμμετέχει, με ποιο ρόλο και υπό ποιους όρους. Οι αλλαγές αυτές παρουσιάστηκαν πρώτα σε περιορισμένο κύκλο συμμετεχόντων, χωρίς δημόσια ανακοίνωση, χωρίς διαβούλευση, και χωρίς την απαιτούμενη έγκριση από τη ΡΑΕΚ. Αμέσως μετά, και πριν καν δημοσιοποιηθεί επίσημα η διαδικασία, ανακοινώθηκε η πρόθεσή τους να ενσωματωθούν οι τροποποιήσεις αυτές στη δοκιμαστική φάση της αγοράς από τον Ιούλιο — δημιουργώντας τετελεσμένα.

Και αφού είχαν ήδη θέσει σε τροχιά την εφαρμογή τους, μόλις σήμερα δημοσιοποίησαν τις αλλαγές σε δημόσια διαβούλευση, με καταληκτική ημερομηνία την 27η Ιουνίου — δηλαδή εντός μόλις δέκα εργάσιμων ημερών. Για ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα, ο χρόνος αυτός δεν αποτελεί σοβαρή διαβούλευση. Είναι απλώς μια θεσμική κάλυψη για αποφάσεις που έχουν ήδη ληφθεί.

Η επιστολή του ΣΑΗ: «Τετελεσμένα χωρίς θεσμική βάση»

Ο Σύνδεσμος Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΣΑΗ), με πρόσφατη επιστολή προς τη ΡΑΕΚ, επισημαίνει ότι οι μονομερείς αλλαγές στους κανόνες της αγοράς χωρίς θεσμική έγκριση και χωρίς ουσιαστική διαβούλευση εγείρουν σοβαρά ερωτήματα για τη διαφάνεια και τη θεσμική ορθότητα της διαδικασίας. Όταν ορισμένοι αποκτούν προβάδισμα μέσα από διαδικασίες που δεν είναι κοινώς συμφωνημένες, υπονομεύεται η ουσία της ανταγωνιστικής αγοράς. Αντί για ισότιμους όρους, προκύπτει ένα σκηνικό με ανισορροπίες, όπου η πρόσβαση και η συμμετοχή των παικτών καθορίζεται από κλειστά δωμάτια και όχι από ανοικτές διαδικασίες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΣΑΗ: Κρίσιμες αλλαγές στο «παρά πέντε» υπονομεύουν την αξιοπιστία της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού

ΡΑΕΚ: Ρυθμιστής στη σιωπή

Η ΡΑΕΚ δεν έχει τοποθετηθεί. Δεν έχει εγκρίνει τις τροποποιήσεις στους ισχύοντες κανόνες, δεν έχει αντιδράσει δημόσια, ούτε έχει διευκρινίσει αν συμμετέχει ενεργά στην εποπτεία της δοκιμαστικής φάσης. Η παρατεταμένη σιωπή της γεννά εύλογα ερωτήματα: είναι σημάδι θεσμικής αποδυνάμωσης ή αποδοχής ενός πλαισίου που επιβλήθηκε σιωπηρά; Όποια κι αν είναι η εξήγηση, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο — απουσία θεσμικού ελέγχου σε μια κρίσιμη περίοδο.

Νομική προειδοποίηση: «Παραβίαση νομιμότητας»

Πέρα από τη θεσμική διαδικαστική εκτροπή, το περιεχόμενο των αλλαγών στους Κανόνες Αγοράς έχει ιδιαίτερη σημασία. Σύμφωνα με επιστολή εξειδικευμένου νομικού γραφείου προς τη ΡΑΕΚ και τον ΔΣΜΚ, οι νέες διατάξεις προβλέπουν τη δημιουργία και άμεση εφαρμογή μιας «επικουρικής Υπηρεσίας ΥΕΜ» (Υποχρεωτικά Εντεταγμένων Μονάδων) χωρίς προηγούμενη έγκριση από τη ΡΑΕΚ και χωρίς δημόσια διαβούλευση.

Η εφαρμογή αυτής της υπηρεσίας δεν είναι ουδέτερη: επιτρέπει στην ΑΗΚ — μέσω του καθεστώτος ΥΕΜ — να διατηρήσει και να κλειδώσει σημαντικό μερίδιο της αγοράς ηλεκτρισμού, ανεξαρτήτως του ανταγωνισμού ή της διαθεσιμότητας φθηνότερης ενέργειας. Και ακόμη χειρότερα: το κόστος της λειτουργίας των ΥΕΜ μεταφέρεται ισοπεδωτικά στους υπόλοιπους συμμετέχοντες της αγοράς — δηλαδή στους εναλλακτικούς προμηθευτές — ανεξαρτήτως του χαρτοφυλακίου τους, των συμβολαίων τους ή της στρατηγικής τους.

Πρακτικά, η Υπηρεσία ΥΕΜ λειτουργεί σαν μηχανισμός μετακύλισης του κόστους ενός κυρίαρχου παίκτη (ΑΗΚ) σε όλο το σύστημα, αλλοιώνοντας τη δομή κόστους των ανταγωνιστών του. Αντί να στηριχθεί η ελεύθερη διαμόρφωση τιμών μέσω της αγοράς, εισάγεται ένας κρυφός «φόρος επιβίωσης» σε όλους τους υπόλοιπους.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι σύμφωνα με την ίδια νομική ανάλυση, η διαδικασία αυτή συνιστά παραβίαση των άρθρων 93 & 94 του Ν.130(Ι)/2021 και του Κανονισμού (ΕΕ) 2019/943, καθώς η ρύθμιση τέτοιων υπηρεσιών απαιτεί τεκμηρίωση, προηγούμενη διαβούλευση, γνωστοποίηση στον  Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών αρχών Ενέργειας της Ευρώπης και έγκριση από την Επιτροπή Προστασίας Ανταγωνισμού. Τίποτα από αυτά δεν έγινε. Η προσπάθεια ένταξης της ΥΕΜ στη δοκιμαστική φάση, χωρίς αυτά τα θεσμικά φίλτρα, εκθέτει τη διαδικασία αλλά και το ίδιο το οικοδόμημα της ΑΑΗ σε θεμελιώδη αμφισβήτηση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: «Αδύνατη η υλοποίηση»: Έβαλαν περιορισμό 20τ.μ. για τις μπαταρίες που θα τοποθετηθούν σε φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα

Η ΑΗΚ

Την ίδια στιγμή, η ΑΗΚ φαίνεται να προετοιμάζεται για μια αγορά φτιαγμένη στα μέτρα της. Οι πρόσφατες τροποποιήσεις στους Κανόνες Αγοράς σκιαγραφούν ένα τοπίο προνομιακής μεταχείρισης. Το γήπεδο ρυθμίζεται όπως βολεύει έναν μόνο συμμετέχοντα, και το παιχνίδι διαμορφώνεται πριν καν ξεκινήσει.

Και τι να υποθέσει κανείς όταν ακόμη και δια στόματος του Υπουργού Ενέργειας, κ. Παπαναστασίου, δηλώνεται ευθέως ότι το προτιμητέο μοντέλο για την Κύπρο είναι αυτό του “μοναδικού αγοραστή” — με την ΑΗΚ στον ρόλο του αποκλειστικού αγοραστή ενέργειας. Όταν η πολιτική ηγεσία υποστηρίζει ανοιχτά ένα μοντέλο που θυμίζει επιστροφή στο μονοπώλιο, τότε οι ενέργειες που βλέπουμε σήμερα δεν φαίνονται ούτε τυχαίες ούτε τεχνικές. Αντιθέτως, αποκαλύπτουν έναν στρατηγικό σχεδιασμό που οδηγεί σταθερά προς ένα σύστημα συγκεντρωτικού ελέγχου. Το μονοπώλιο δεν επιστρέφει. Απλώς δεν έφυγε ποτέ.

Συμπέρασμα: Η αγορά ξεκινά, αλλά όχι ισότιμα

Η Ανταγωνιστική Αγορά Ηλεκτρισμού θα ξεκινήσει την 1η Οκτωβρίου 2025. Όμως η ουσία της — η ισότιμη πρόσβαση, η διαφάνεια και ο υγιής ανταγωνισμός — έχουν ήδη τραυματιστεί. Οι κανόνες άλλαξαν χωρίς θεσμική έγκριση. Οι ρυθμιστές σιώπησαν. Οι ιδιώτες καλούνται να λειτουργήσουν σε έδαφος διαμορφωμένο ερήμην τους.

Η αγορά δεν απέτυχε. Κάποιοι φροντίζουν να ξεκινήσει με όρους που δεν ήταν ποτέ δίκαιοι. Και όταν αποτύχει, θα ειπωθεί πως «οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες».

Μα η αλήθεια είναι άλλη: Δεν της έδωσαν ποτέ την ευκαιρία να ωριμάσει. Την γονάτισαν πριν καν ξεκινήσει.