Μέρα απεργίας και όχι αργίας θεωρείται η πρώτη Μαΐου, μέρα ορόσημο για τους εργατικούς αγώνες. Από το μακρινό 1886 μέχρι σήμερα η μέρα αυτή συμβολίζει τους αγώνες που έδωσαν οι εργαζόμενοι για να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους.
Σικάγο, 1886
Με το σύνθημα «Οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ώρες ανάπαυση, οχτώ ώρες ύπνο», οι δρόμοι του Σικάγο θα γεμίσουν με κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις το 1886. Η πόλη τότε ήταν το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο των ΗΠΑ.
Στους δρόμους θα βρεθούν πάνω 600 χιλιάδες άνθρωποι σε όλη την Αμερική, και πάνω από 80 χιλιάδες στο Σικάγο. Η διαδήλωση πραγματοποιήθηκε ημέρα Σάββατο, εργάσιμη τότε μέρα. Άντρες, γυναίκες και παιδιά βρέθηκαν ειρηνικά στο χώρο συγκέντρωσης στην πλατεία Haymarket. Απένταντι τους είχαν παραταχθεί ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, σχεδόν 1350 άτομα, με οπλοπολυβόλα.
Η διαταγή από τον επικεφαλή της αστυνομίας, για να διαλυθεί η συγκέντρωση, ήρθε. Την ίδια στιγμή μια έκρηξη κοντά στους αστυνομικούς θα δημιουργήσει πανικό στους μεν και τους δε. Οι Αστυνομικοί θα αρχίσουν να πυροβολούν αδιακρίτως.
Μέχρι σήμερα δεν έχουν εξακριβωθεί πόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους με τον επίσημο απολογισμό να λέει ότι οκτώ αστυνομικοί και τέσσερις διαδηλωτές πέθαναν εκείνη την ημέρα.
Παγκόσμια Ημέρα
Η 1η Μαΐου θα καθιερωθεί ως η «Παγκόσμια Ημέρα των Εργατών» στις 20 Ιουλίου το 1889 μετά το ιδρυτικό συνέδριο της Δευτέρας Διεθνούς στο Παρίσι. η οποία καλούσε σε διεθνή κινητοποίηση την ημέρα της επετείου των γεγονότων του Σικάγο το 1890.
Για τις σοσιαλιστικές χώρες, όπως η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Κούβα και τα πρώην Σοβιετικά κράτη, αποτελεί επίσημη γιορτή με τεράστια σημασία. Στην Ιαπωνία, συμπίπτει με τη λεγόμενη εβδομάδα των αργιών και οι εργοδότες τη δίνουν ως αργία είτε λαμβάνεται ως άδεια άνευ αποδοχών από την πλειονότητα των Ιαπώνων. Στο Νεπάλ, ορίστηκε ως εθνική αργία το 2007 παρά του ότι γιορτάζεται από 1963. Διαδηλώσεις με μεγάλη σημασία γίνονται και στη Γερμανία κάθε χρόνο, διοργανωμένες από εργατικά συνδικάτα και πολιτικά κόμματα. ΗΠΑ και Καναδάς την Ημέρα Εργασίας τη γιορτάζουν την πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβρίου για να αποφύγουν την ταύτιση με τα εργατικά κινήματα της αριστεράς.
«Μέρα μαγιού που μίσεψες»
Στην Ελλάδα η πρώτη συγκέντρωση για τα εργατικά δικαιώματα θα γίνει το 1892 από το Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Στάυρου Καλλέργη. Κύριο αίτημα η θέσπιση του οκτάωρου, η Κυριακάτικη αργία και η κρατική ασφάλιση στα θύματα εργατικών ατυχημάτων. Το 1894, θα λήξει η συγκέντρωση με 10 συλλήψεις και λίγο αργότερα θα συλληφθεί ο Σταύρος Καλλέργης.
Το 1936 στη Θεσσαλονίκη, οι καπνεργάτες θα καταλάβουν ένα εργοστάσιο τον Φεβρουάριο μετά από την απόρριψη των αιτημάτων των εργατών και συνεχίστηκε με συμπαράσταση καπνεργατών από άλλα εργοστάσια. Αστυνομία και στρατός θα παραταχθεί εναντίων τους στις μικρές συγκεντρώσεις. Σε κάποια από αυτές, στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου, χωροφύλακες θα πυροβολήσουν και θα σκοτώσουν 7 με 8 άτομα. Σε άλλες συγκεντρώσεις θα πέσουν νεκροί τουλάχιστον 12 άτομα ακόμα ενώ πολλοί θα τραυματιστούν.
Ο Γιάννης Ρίτσος θα εμπνευστεί από τα γεγονότα και τα δημιουργήσει τον «Επιτάφιο» που δημοσιεύθηκε στις 8 Ιουνίου 1936.
«Ήταν τα πρώτα ποιήματα μου που είχαν μελοποιηθεί. Μου έκανε τρομερή εντύπωση, μα είναι δυνατόν η ποίηση να βρει μια πλήρη αντιστοιχία με την μουσική. Μέχρι τίνος έλεγα ότι η κάθε τέχνη είναι αυτάρκης και δεν έχει ανάγκη από την βοήθεια της άλλης. Αλλά όταν έγραψες τον Επιτάφιο και αργότερα φυσικά την Ρωμιοσύνη που ήταν η μεγάλη δόξα σου, είπα πραγματικά ότι εδώ πέρα είναι ένας δρόμος για να πλησιάσει η ποίηση μέσο της μουσικής εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τους πλησίαζε ίσως ποτέ» ο Γιάννης Ρίτσος στον Μίκη Θεοδώρακη για τον Επιτάφιο.
