Σε λιγότερο από τρεις μήνες και για πρώτη φορά στα χρονικά της Κυπριακής Δημοκρατίας πρόκειται να εφαρμοστεί η ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού. Η 1η Οκτωβρίου σηματοδοτεί την έναρξη της εμπορικής λειτουργίας, ενός μοντέλου που έχει ως φιλοσοφία τους κανόνες της προσφοράς και της ζήτησης, με κύριο χαρακτηριστικό το δικαίωμα στον καταναλωτή να επιλέγει τον προμηθευτή ηλεκτρισμού της αρεσκείας του.

Σημαντικό ρόλο για την επιτυχή μετάβαση από το μονοπώλιο στον ανταγωνισμό θα διαδραματίσει ο λειτουργός της αγοράς, που είναι ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου. Προϋπόθεση, η θεσμική αμεροληψία του. Η πιστοποίηση της ανεξαρτησίας του από τις όποιες εταιρικές δομές, από παραγωγούς και προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας.

Όχι μόνο γιατί το απαιτεί ο περί ρύθμισης της αγοράς ηλεκτρισμού νόμος αλλά και γιατί η ΑΗΚ παραμένει η ιδιοκτήτρια του Συστήματος Μεταφοράς. Το νομικό πλαίσιο για την πιστοποίηση των Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς, όπως και το άρθρο 43 της σχετικής ευρωπαϊκής οδηγίας, προνοούν την ιδιοκτησιακή τους διάσπαση, αλλά για την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου δόθηκε εξαίρεση.

Η Κυπριακή Δημοκρατία επέλεξε -τι άλλο- την εξασφάλιση παρέκκλισης. Ποιας χρονικής διάρκειας; Μέχρι την άρση της ηλεκτρικής απομόνωσης της χώρας ή αν προτιμάτε, έως ότου διασυνδεθεί με άλλο κράτος μέσω υποθαλάσσιου καλωδίου.

Η απόφαση του 2022

Τον Φεβρουάριο του 2022, η ΡΑΕΚ με απόφασή της (28/2022) κάλεσε τον Διαχειριστή όπως προβεί αμέσως «στη λήψη υπηρεσιών από ανεξάρτητο και εξειδικευμένο νομικό ή φυσικό πρόσωπο για σκοπούς πιστοποίησης της συμμόρφωσης του με όσα προβλέπονται από τον νόμο, η οποία θα προκύπτει από διαφανή και αμερόληπτα κριτήρια». Για τον σκοπό αυτό, του παρέθεσε 27 κριτήρια, ζητώντας του επίσης «να υποβάλει εντός είκοσι εργάσιμων ημερών, χρονοδιάγραμμα εργασιών».

Επανήλθε τρία χρόνια μετά

Ακολούθησε σιγή ιχθύος για το θέμα που διήρκεσε πέραν των τριών χρόνων. Μέχρι τις 27 Ιουνίου 2025, ημερομηνία κατά την οποία η ΡΑΕΚ ανακοίνωσε την απόφασή της (213/2025) για την «πιστοποίηση ότι ο ΔΣΜΚ δεν ασκεί άμεσα ή έμμεσα έλεγχο επί επιχειρήσεως που εκτελεί οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες της παραγωγής ή της προμήθειας, ούτε ο εκτελεστικός διευθυντής ή το προσωπικό του, συμπεριλαμβανομένου του διευθυντή λειτουργίας αγοράς και του διευθυντή λειτουργίας συστήματος ή οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες ή δύναται να επηρεάσει τις αποφάσεις του ΔΣΜΚ».

Μια απόφαση που προκάλεσε σωρεία ερωτημάτων. Είναι άξιο απορίας το γεγονός ότι ενώ η Ρυθμιστική Αρχή είχε ζητήσει προ τριετίας την ικανοποίηση 27 κριτηρίων, επανήλθε φέτος, τρεις μήνες πριν από το άνοιγμα της αγοράς, ανακοινώνοντας ότι πιστοποίησε τον ΔΣΜΚ μόνο για το ένα. Χωρίς να εξηγήσει πού «εξαφανίστηκαν» τα άλλα 26 κριτήρια και δίχως να αιτιολογήσει την ελλιπή πιστοποίηση.

Ακύρωση πιστοποίησης;

Ένα μεγάλο ερωτηματικό συνοδεύει επίσης την απουσία αναφοράς σε εξειδικευμένο και ανεξάρτητο σύμβουλο, τον οποίο η ίδια Αρχή είχε ζητήσει. Επιπλέον, δεν εξηγείται ούτε η διαδικασία που ακολουθήθηκε. Είναι πασιφανές πως η πρώτη απόφαση της ΡΑΕΚ δεν συμβαδίζει σε καμιά περίπτωση με τη δεύτερη, δίνοντας χώρο σε ένα ακόμη ερώτημα και συγκεκριμένα εάν υφίσταται θέμα ακύρωσης της πιστοποίησης και αμφισβήτησης της νομιμότητας του ΔΣΜΚ ως ανεξάρτητου φορέα.

Υπάρχει περίπτωση, η μερική πιστοποίησή του ΔΣΜΚ να θεωρηθεί ως αποτυχία συμμόρφωσης με το ευρωπαϊκό δίκαιο και να θέσει σε κίνδυνο την έναρξη της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού;

Αβεβαιότητα και συνέπειες

Ένα τέτοιο σενάριο θα οδηγήσει στην αβεβαιότητα την αγορά ηλεκτρισμού της χώρας, με συνέπειες για τους καταναλωτές, όπως και για πολλούς επενδυτές, επιβεβαιώνοντας παράλληλα τις ανησυχίες για μια σειρά αποφάσεων που τροχοδρομούνται από το Υπουργείο Ενέργειας και αποσκοπούν στην περαιτέρω εδραίωση της δεσπόζουσας θέσης της ΑΗΚ, σε βάρος των ιδιωτικών εταιρειών ενέργειας, μέσω αποφάσεων που εκ πρώτης όψεως δεν συμβαδίζουν με το γράμμα του νόμου.

Η στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Τελευταίο αλλά κρισιμότερο ερώτημα είναι το εξής: Εάν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βγάλει από τα συρτάρια της, τις πιο πάνω ρυθμιστικές αποφάσεις της ΡΑΕΚ, εξετάζοντας τη συμβατότητά τους με το ενωσιακό δίκαιο, θα απαντήσει «εντάξει, προχωρήστε» ή θα ζητήσει πρόσθετες διευκρινίσεις, πριν κινήσει διαδικασία παραβάσεως σε βάρος της Κύπρου; Το δεύτερο φαντάζει πιο πιθανό.

Το μόνο βέβαιο είναι πως πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό θέμα που χρήζει διορθωτικών μέτρων, αμέσως, πριν υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά η αγορά ηλεκτρισμού.