Γράφει ο Παναγιώτης Χατζηαποστόλου
p.hadjiapostolou@alphacyprus.com.cy
Το ζήτημα της νομικής αρωγής στα θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας έρχεται ξανά στην επιφάνεια με την απάντηση της Υπουργού Δικαιοσύνης σε κοινοβουλευτική ερώτηση που κατέθεσε για το θέμα ο βουλευτής του ΑΚΕΛ, Γιώργος Κουκουμάς.
Με ερώτηση του προς την αρμόδια Υπουργό Δικαιοσύνης Στέφη Δράκου, ο βουλευτής του ΑΚΕΛ ζήτησε να ενημερωθεί αρχικά για τα μέτρα λαμβάνονται, για να ανταποκριθεί η Κύπρος στις σχετικές συστάσεις που αφορούν στην πρόσβαση των ευάλωτων γυναικών στη δικαιοσύνη και σε δωρεάν νομική αρωγή όπως επίσης για το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η υλοποίηση της μελέτης που περιλαμβάνεται στο σχετικό εθνικό σχέδιο δράσης. Μέσα από την απάντηση της Υπουργού Δικαιοσύνης, γίνεται παραδοχή ότι η Κύπρος δεν έχει εναρμονιστεί πλήρως με όσα απαιτεί η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για το θέμα της νομικής αρωγής.
Η Πολιτεία να στηρίξει τα θύματα
Μιλώντας με τον βουλευτή του ΑΚΕΛ και Αναπληρωτή Πρόεδρο της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής, με αφορμή την απάντηση της υπουργού, υπογράμμισε πως «το θύμα ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας, για να μιλήσει, ‘για να σπάσει τη σιωπή του’ όπως του ζητούν οι διάφορές καμπάνιες πρέπει να γνωρίζει ότι, όταν αποφασίσει να μπει σε αυτή την μάχη, οι θεσμοί θα πράξουν το καθήκον τους και ότι θα έχει την απαιτούμενη νομική, κοινωνικοοικονομική, συμβουλευτική/ψυχολογική στήριξη. Ειδικά, ως προς τη νομική στήριξη, καθοριστικής σημασίας είναι να έχει δίπλα του δικηγόρο σε όλα τα στάδια αυτής της μάχης. Για αυτό είναι απαραίτητο, αν όντως θέλει η Πολιτεία να φέρει αποτέλεσμα στη μάχη κατά της έμφυλης/ενδοοικογενειακής βίας, να στηρίζει τις γυναίκες θύματα βίας καλύπτοντας τα δικηγορικά έξοδα».
Η παραδοχή της Υπουργού
Στην απάντηση της Υπουργού Δικαιοσύνης γίνεται παραδοχή ότι η Κύπρος δεν έχει εναρμονιστεί πλήρως με όσα απαιτεί η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για το θέμα της νομικής αρωγής. Η Σύμβαση απαιτεί να χορηγείται δωρεάν νομική αρωγή σε όλα τα θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, ανεξάρτητα από κοινωνικοοικονομικά κριτήρια, για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων από τον δράση. Ωστόσο, όπως παραδέχεται η Υπουργός, αυτό δεν συμβαίνει κάτι που υποδεικνύουν εδώ και χρόνια κόμματα, γυναικείες οργανώσεις, σύνδεσμοι και φορείς με δράση στο πεδίο της ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό μάλιστα είχε διαφανεί και σε συζήτηση που διεξήχθηκε τον περασμένο Μάιο στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μετά από εγγραφή του θέματος από το ΑΚΕΛ, ενώ έχει εντοπιστεί και από τη Νομική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, όπως αναφέρει το Υπουργείο. Σύμφωνα με την απάντηση του Υπουργείου Δικαιοσύνης στον βουλευτή, το νομοσχέδιο που έχει ετοιμαστεί προνοεί μεν την συμπερίληψη των θυμάτων έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας στους δικαιούχους νομικής αρωγής, αλλά συνεχίζει να την συνδέει με κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. Μάλιστα, το Υπουργείο Δικαιοσύνης δηλώνει ότι πρώτα θα συλλέξει στοιχεία και ακολούθως θα τα θέσει ενώπιον του Υπουργείου Οικονομικών, προτού προχωρήσει.
Σχολιάζοντας την απάντηση της Υπουργού, ο Γιώργος Κουκουμάς υπογράμμισε πως «Αντί δηλαδή να κάνουμε ένα βήμα μπροστά, κάνουμε μισό», και πρόσθεσε ότι «η καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών δεν θα γίνει με επετειακά ευχολόγια, αλλά διαθέτοντας πόρους και εφαρμόζοντας δραστικές πολιτικές».
Η νομική αρωγή
Πέρα από την πτυχή που θίγεται στην απάντηση της Υπουργού Δικαιοσύνης, το ζήτημα έχει ακόμα μία πτυχή που αφορά την ανάγκη χορήγησης νομικής αρωγής σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας (όχι μόνο για διεκδίκηση αποζημιώσεων από το δράστη) και ενώπιον των Οικογενειακών Δικαστηρίων για σκοπούς έκδοση διαζυγίου, διαταγμάτων για διατροφές, ρύθμιση περιουσιακών διαφορών, επιμέλεια των παιδιών κλπ.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Κουκουμά «ας αναλογιστούμε τον φαύλο κύκλο που δημιουργείται όταν µια γυναίκα – θύµα ενδοοικογενειακής βίας µένει εγκλωβισµένη σε ένα κακοποιητικό -για την ίδια και τα παιδιά της- γάμο/περιβάλλον, επειδή, ανάμεσα σε άλλα, δεν μπορεί να μπει στα έξοδα για δικηγόρο και δικαστήρια. Εντούτοις, με τα ισχύοντα σήμερα, πάνω από το 80% των αιτήσεων για νομική αρωγή απορρίπτεται από τα Οικογενειακά Δικαστήρια (στοιχεία από απάντηση της Υπ. Δικαιοσύνης σε περσινή κοινοβουλευτική ερώτηση μας). Δεν είναι δυνατόν μια κακοποιημένη γυναίκα, λήπτρια ΕΕΕ να ζητά νομική αρωγή και το κράτος να μην ανταποκρίνεται. Για αυτό τον λόγο, έχει κατατεθεί τον περασμένο Οκτώβρη Πρόταση Νόμου του ΑΚΕΛ για την χορήγηση νομικής αρωγής σε όλα τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, ανεξάρτητα από κοινωνικοοικονομικά κριτήρια, για οποιοδήποτε αίτημα ενώπιον Οικογενειακού Δικαστηρίου που αφορά επίλυση διαφορών με τον θύτη ή και την έκδοση οποιουδήποτε διατάγματος έναντι του θύτη».
Το ζήτημα της νομικής αρωγής σε γυναίκες που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού (ανάμεσα στα οποία είναι βεβαίως οι γυναίκες-θύματα βίας) είναι καθοριστικής σημασίας για το δικαίωμα τους στην πρόσβαση στη Δικαιοσύνη. Πέραν μάλιστα από όσα προνοεί η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, έχουν γίνει συστάσεις προς την Κυπριακή Δημοκρατία για την πρόσβαση των ευάλωτων γυναικών στη δικαιοσύνη και σε δωρεάν νομική αρωγή και από την αρμόδια Επιτροπή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την εφαρμογή της Σύμβασης για την Εξάλειψη κάθε Μορφής Διάκρισης σε Βάρος των Γυναικών (CEDAW).
Το σχέδιο δράσης για την ισότητα
Το δε Εθνικό Σχέδιο Δράσης της Κύπρου για την Ισότητα μεταξύ Ανδρών και Γυναικών 2019-2023 προνοούσε την εκπόνηση ειδικής μελέτης για το θέμα, ώστε να διαφανεί τι νομοθετικά, διοικητικά ή άλλα μέτρα πρέπει να ληφθούν. Ωστόσο, σύμφωνα με την απάντηση της Υπουργού στο σχετικό ερώτημα του βουλευτή, αυτή δεν έχει εκπονηθεί αλλά προγραμματίζεται να ανατεθεί πριν από το τέλος του έτους σε εξωτερικό/ή συνεργάτη/ιδα.
Τι είναι η έμφυλη βία;
Ο όρος έμφυλη βία περιλαμβάνει οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Ακόμη και οι απειλές τέτοιων πράξεων, ο εξαναγκασμός ή/και η στέρηση ελευθερίας – αποτελούν έμφυλη βία. Μπορεί να τελεστεί τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο (σπίτι, εργασία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ), στρεφόμενη εναντίον της θέλησης του ατόμου. Εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης – εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται.
