Προτεραιότητα του νυν Αρχιεπισκόπου Νέας Ιουστινιανής και Πάσης Κύπρου, Χρυσοστόμου Β’, μετά την ενθρόνισή του στις 12 Νοεμβρίου 2006, αποτέλεσε η τροποποίηση του Καταστατικού Χάρτη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η υλοποίηση της εν λόγω αναθεώρησης, ανατέθηκε σε επιτροπή της οποίας προήδρευε ο Μητροπολίτης Μόρφου και συμμετείχε ο Χωρεπίσκοπος Τριμυθούντος. Στις εργασίες της επιτροπής συμμετείχαν νομικοί και κανονολόγοι.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2010, ο νέος Καταστατικός Χάρτης ψηφίστηκε από την Ιερά Σύνοδο και τέθηκε σε ισχύ στις 13 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Ανάμεσα στις σημαντικότερες τροποποιήσεις που εφαρμόστηκαν, ήταν η διαδικασία εκλογής διαδόχου για τον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο. Έκτοτε, βέβαια, δεν έχει κριθεί απαραίτητη η εφαρμογή της διαδικασίας, καθώς εκλογές για ανάδειξη νέου Αρχιεπισκόπου, διενεργούνται μόνο στις πιο κάτω περιπτώσεις:
- Οικειοθελής παραίτηση του Αρχιεπισκόπου για εύλογη αιτία, με την προϋπόθεση ότι η παραίτηση γίνεται δεκτή από την Ιερά Σύνοδο
- Κήρυξη του Θρόνου σε χηρεία από την Ιερά Σύνοδο, με πλειοψηφία τριών τετάρτων, λόγω αδυναμίας του Αρχιεπισκόπου να ανταποκριθεί στα λειτουργικά, ποιμαντικά και διοικητικά του καθήκοντα (εξαιτίας σωματικού ή διανοητικού νοσήματος, ή γήρατος)
- Απομάκρυνση από τον Θρόνο, λόγω τελεσίδικης καταδίκης σε καθαίρεση ή έκπτωση από τον Θρόνο
- Θάνατος Αρχιεπισκόπου
Η χηρεία του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου
Πώς, όμως, θα οδηγηθούμε στην εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου, όταν αυτό κριθεί απαραίτητο; Σύμφωνα με το άρθρο 19 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Κύπρου, αμέσως μετά τη χηρεία (δηλαδή την κένωση) του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου, ο πρώτος τη τάξει από τους εν ενεργεία Μητροπολίτες, αναλαμβάνει την προσωρινή διοίκησή του, ως Τοποτηρητής, μέχρι την εκλογή και ενθρόνιση του νέου Αρχιεπισκόπου (Εν προκειμένω ο Μητροπολίτης Πάφου). Σε περίπτωση που ο πρώτος τη τάξει δεν μπορεί ή αρνείται να αναλάβει, χρέη Τοποτηρητή ανατίθενται στον επόμενο εν ενεργεία Μητροπολίτη.
Ποιοι έχουν δικαίωμα εκλογής στον Αρχιεπισκοπικό θώκο;
Όπως καθορίζεται στο άρθρο 20, δικαίωμα εκλογής στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο έχουν όλοι οι αρχιερείς της Εκκλησίας της Κύπρου κι όσοι πληρούν όλα τα προσόντα προς αρχιερατεία (άρθρο 30). Δηλαδή:
- Είναι άγαμοι κληρικοί (πρεσβύτεροι ή διάκονοι)
- Έχουν πτυχίο αναγνωρισμένης Ορθόδοξης Θεολογικής Σχολής
- Έχουν δεκαετή ευδόκιμη διακονία με την ιδιότητα του κληρικού ή του μοναχού
- Έχουν συμπληρώσει το 35ο έτος της ηλικίας τους
Αφήνεται, ωστόσο, στη διακριτική ευχέρεια της Ιεράς Συνόδου, σε ιδιαζόντως εξαιρετικές περιπτώσεις, η αποδοχή εγνωσμένου κύρους και ήθους κληρικού, ο οποίος δεν διαθέτει πτυχίο Θεολογίας.
Οι αρμοδιότητες του Τοποτηρητή
Ο Τοποτηρητής έχει ως καθήκον την προσωρινή διοίκηση της Αρχιεπισκοπής, ως προς τα απολύτως απαραίτητα, ώστε να συνεχιστεί η εύρυθμη λειτουργία της, χωρίς να επιτρέπεται οποιαδήποτε μεταβολή στο καθεστώς, είτε των προσώπων, είτε των πραγμάτων.
Αυτός που θα οριστεί ως Τοποτηρητής του Θρόνου, έχει υποχρέωση να στείλει εντός 10 ημερών από τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου δύο εγκυκλίους.
- Η πρώτη εγκύκλιος αποστέλλεται στους εφημερίους, με εντολή την κατάρτιση ή αναθεώρηση των εκλογικών καταλόγων εντός 15 ημερών από την αποστολή της
- Η δεύτερη εγκύκλιος αποστέλλεται σε όλο το πλήρωμα της Εκκλησίας, καθορίζοντας την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών για ανάδειξη Αρχιεπισκόπου, εντός 40 ημερών από τη χηρεία του Θρόνου
Παράταση στις προθεσμίες δίνεται σε εξαιρετικές περιστάσεις και μόνο με απόφαση της Ιεράς Συνόδου. Στην περίπτωση που ο Τοποτηρητής αδυνατεί να ανταποκριθεί στις πιο πάνω υποχρεώσεις, η Ιερά σύνοδος μπορεί να αναθέσει την τοποτηρητεία στον επόμενο τη τάξει Μητροπολίτη.
Διαδικασία εκλογής
Η ανάδειξη Αρχιεπισκόπου διεξάγεται σε δύο στάδια:
- Κατάρτιση του τριπροσώπου με καθολική ψηφοφορία
- Εκλογή Αρχιεπισκόπου από την Ιερά Σύνοδο
Πρώτο στάδιο
Στο πρώτο στάδιο, ψηφίζουν σε καθολική μυστική ψηφοφορία όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, 18 ετών και άνω, οι οποίοι διαμένουν μόνιμα στην Κύπρο για τουλάχιστον έναν χρόνο κι είναι εγγεγραμμένοι στον εκλογικό κατάλογο που εγκρίνει η Ιερά Σύνοδος.
Κάθε ψηφοφόρος δικαιούται να ψηφίσει έναν υποψήφιο, αναγράφοντας σε λευκό χαρτί το όνομα της προτίμησής του (δεν υπάρχουν ψηφοδέλτια). Σε περίπτωση αδυναμίας, ο Πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής αναλαμβάνει να βοηθήσει, αναγράφοντας στο ψηφοδέλτιο το όνομα που του υποδεικνύεται από τον ψηφοφόρο. Μετά την ολοκλήρωση της καταμέτρησης, τα αποτελέσματα αποστέλλονται στον Τοποτηρητή.
Δεύτερο στάδιο
Στο δεύτερο στάδιο της διαδικασίας, περνούν οι τρεις υποψήφιοι που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους (τριπρόσωπο).
Εντός τριών ημερών από την κατάρτιση του τριπροσώπου, η Ιερά Σύνοδος συγκαλείται από τον Τοποτηρητή. Ρόλος της η επικύρωση των αποτελεσμάτων κι η ανάδειξη του διαδόχου του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου, μεταξύ των τριών προσώπων που πλειοψήφησαν. Η Ιερά Σύνοδος συνέρχεται στο Μεγάλο Συνοδικό κι εκλέγει σε μυστική ψηφοφορία τον Αρχιεπίσκοπο. Σε περίπτωση ισοψηφίας, διενεργείται κλήρωση.
Αρχιεπίσκοπος αναδεικνύεται εκείνος που θα συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των μελών της Ιεράς Συνόδου. Σε περίπτωση μη επίτευξης πλειοψηφίας, επαναλαμβάνεται η ψηφοφορία μεταξύ των δύο που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους.
Αρχιεπίσκοπος αναδεικνύεται αυτός που θα λάβει την πλειοψηφία ανάμεσα στους δύο εναπομείναντες. Σε περίπτωση ισοψηφίας, διενεργείται κλήρωση.
Η ενθρόνιση του νέου Αρχιεπισκόπου γίνεται εντός 15 ημερών από το τέλος της εκλογικής διαδικασίας.
